Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Zielonej Górze

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 maja 2025 r.

Sąd Okręgowy w Zielonej Górze, IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Rafał Skrzypczak

Protokolant: st. sekr. sądowy Barbara Serżysko

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 15 kwietnia 2025 r. w Z.

sprawy z odwołania W. B.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z.

z dnia 21.11.2024 r., znak: (...)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z.

o wysokość emerytury

I.  zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, że ustala, iż pozwany ma obowiązek ponownego ustalenia wysokości świadczenia emerytalnego wnioskodawczyni W. B. z wieku powszechnego, bez pomniejszenia podstawy obliczenia emerytury, przewidzianego art. 25 ust. 1b ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i z zastosowaniem art. 133 ust. 1 pkt 2) ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych;

II.  zasądza od pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. na rzecz wnioskodawczyni W. B. kwotę 360 zł. tytułem kosztów procesu z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za czas od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

sędzia Rafał Skrzypczak

Sygn. akt IV U 180/25

UZASADNIENIE

Decyzją z 04.11.2024 r., znak: (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. odmówił W. B. ponownego ustalenia wysokości emerytury.

W uzasadnieniu organ rentowy wskazał na wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 4.06.2024 r., sygn. akt SK 140/20, po czym wyjaśnił, że wydanie przez Trybunał Konstytucyjny wyroku nie jest przesłanką uchylenia lub zmiany decyzji, wskazaną w art. 114 ustawy emerytalnej.

W. B. zaskarżyła tą decyzję odwołaniem, zarzucając jej:

1. naruszenie art. 114 ust. 1 pkt 6 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ustawa emerytalna) — poprzez błędne przyjęcie, że wydanie wyroku przez Trybunał Konstytucyjny z 04.06.2024 r. w sprawie o sygnaturze akt SK 140/20 nie jest przesłanką do uchylenia lub zmiany decyzji;

2. naruszenie art. 25 ust. lb ustawy emerytalnej poprzez jego zastosowanie i przyjęcie, że, emerytura ubezpieczonej może być ustalona przy zastosowaniu tego przepisu i poprzez odmowę ponownego ustalenia wysokości świadczenia przyznanego decyzją z dnia 21 listopada 2024 r., znak (...), poprzez jego ponowne obliczenie z pominięciem art. 25 ust. lb ustawy emerytalnej, tj. bez pomniejszenia podstawy obliczenia emerytury o sumę kwot pobranych świadczeń, a także poprzez odmowę przyznania wyrównania;

3. naruszenie art. 190 ust. 1 Konstytucji — poprzez odmowę wznowienia postępowania w związku z wydaniem przez Trybunał Konstytucyjny wyroku z dnia 04 czerwca 2024 r., sygn. akt SK 140/20, mimo iż wyroki Trybunały Konstytucyjnego są ostateczne i mają moc powszechnie obowiązującą.

Odwołująca wniosła o zmianę zaskarżonej decyzji, przyznanie wyrównania za okres 3 lat poprzedzających miesiąc złożenia wniosku, tj. od listopada 2021 oraz zasądzenie od organu rentowego na rzecz ubezpieczonej zwrotu kosztów postępowania wedle norm przepisanych.

W uzasadnieniu ubezpieczona wywiodła, że orzeczenia Trybunału są ostateczne i mają moc powszechnie obowiązującą, więc należna jej emerytura powinna zostać obliczona ponowienie na dzień pierwotnej decyzji i z wykorzystaniem danych i wskaźników w niej przyjętych, ale bez pomniejszenia podstawy obliczenia emerytury o sumę kwot pobranych emerytur.

W odpowiedzi na odwołanie, pozwany organ rentowy wniósł o odrzucenie odwołania, gdyż zaskarżona decyzja została wysłana 22.11.2024 r., a odwołanie sporządzone przez profesjonalnego pełnomocnika wpłynęło w dniu 8.01.2025r.

Jednocześnie organ podtrzymał stanowisko wyrażone w zaskarżonej decyzji. Pozwany wskazał na art. 114 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej, stwierdzając, że wyrok TK nie jest przesłanką uchylenia lub zmiany decyzji. Ponadto zaznaczył, że w przedstawionym stanie faktycznym brak jest podstaw do uwzględnienia zarzutów zawartych w odwołaniu.

Pismem z dnia 25.02.2025 r. pozwany wskazał, że na dzień 04.11.2024 r. wysokość emerytury z powszechnego wieku emerytalnego obliczona od podstawy niepomniejszonej o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur jest wyższa od emerytury wcześniejszej na podstawie art. 46 ustawy emerytalnej i wynosiłaby 3224,96 zł, a emerytura wcześniejsza wynosi 2636,29 zł.

Wraz z pismem z dnia 04.03.2025 r. ubezpieczona przesłała kopię dowodu nadania odwołania od decyzji organu rentowego, z dnia 02.01.2025 r.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny.

Wnioskodawczyni W. B., urodzona (...), na podstawie decyzji z dnia 19.12.2006 r., znak: E (...), nabyła prawo do emerytury wcześniejszej od 10.12.2006 r., na podstawie art. 46 ustawy z dnia 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

W dniu 13.12.2013 r. W. B. zgłosiła wniosek o emeryturę z wieku powszechnego. Decyzją z dnia 13.01.2014 r., znak: E/20/051028040, organ rentowy działając na podstawie przepisu art. 24 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emerytalnej przyznał wnioskodawczyni prawo do emerytury od dnia 01.12.2013 r., tj. od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek.

Wysokość emerytury ustalona została na podstawie art. 26 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Podstawę obliczenia emerytury stanowiła kwota składek na ubezpieczenie emerytalne oraz kapitału początkowego z uwzględnieniem waloryzacji składek i kapitału początkowego zewidencjonowanych na koncie do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury. Podstawa obliczenia emerytury podlegała pomniejszeniu o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur, w wysokości przed obliczeniem zaliczki na podatek dochodowy i składki na ubezpieczenie zdrowotne – w związku z art. 25 ust. 1b ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Kwota składek zewidencjonowanych na koncie W. B. z uwzględnieniem waloryzacji wyniosła 76.771,08 zł. Kwota zwaloryzowanego kapitału początkowego wyniosła 388.230,37 zł. Suma kwot pobranych emerytur wyniosła 113.875,08 zł. Średnie dalsze trwanie życia wynosiło 237,70 miesięcy. Wyliczona kwota emerytury wynosiła 1.477,18 zł.

Wypłatę emerytury zawieszono, gdyż była świadczeniem mniej korzystnym od pobieranej dotychczas emerytury wcześniejszej.

W dniu 4.11.2024 r. W. B. wystąpiła z wnioskiem o ponowne ustalenie wysokości emerytury na podstawie art. 114 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w związku z wydanym orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 czerwca 2024r. sygn. akt SK 140/20 oraz o wyrównanie zaległego świadczenia.

Wniosek ten skutkował wydaniem przez organ rentowy zaskarżonej decyzji, którą przekazano do wysłania listem zwykłym w dniu 22.11.2024 r.

/okoliczności niesporne, ustalone na podstawie akt organu rentowego/

Odwołanie od tej decyzji pełnomocnik wnioskodawczyni nadał w dniu 2.01.2025 r.

/dowód: pismo k. 23 akt sąd./

Wnioskodawczyni, leczona (...), do 30.09.2024 r. przebywała w szpitalu, a następnie ze względu na zły stan zdrowia do 5.12.2024 r. mieszkał u córki poza Z., ponieważ nie była w stanie samodzielnie funkcjonować.

Zaskarżoną decyzję wnioskodawczyni odebrała ze skrzynki pocztowej w swoim stałym miejscu zamieszkania w dniu 5.12.2024 r., kiedy córka przywiozła ją do domu.

/dowód: zeznania wnioskodawczyni, k. 27v akt sąd./

Wysokość emerytury z powszechnego wieku emerytalnego, obliczona od podstawy niepomniejszonej o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur jest wyższa od emerytury wcześniejszej, przyznanej wnioskodawczyni na podstawie art. 46 ustawy emerytalnej. Wynosiłaby 3224,96 zł., podczas gdy emerytura wcześniejsza wynosi 2636,29 zł.

/okoliczności niesporne, ustalone na podstawie pisma pozwanego, k. 18 akt sąd./

Sąd zważył, co następuje.

Odwołanie zasługuje na uwzględnienie.

W zakresie wniosku pozwanego o odrzucenie odwołania, stwierdzić należy, że jest on bezzasadny.

Według twierdzeń wnioskodawczyni, zaskarżoną decyzję odebrała ona w dniu 5.12.2024 r., więc nadając odwołanie od niej w dniu 2.01.2025 r., wnioskodawczyni dochowała terminu przewidzianego art. 477 ⁹ § 1 k.p.c.

Pozwany nadał decyzję listem zwykłym, a nie poleconym, więc nie jest w stanie wykazać, że twierdzenia wnioskodawczyni odnośnie dnia doręczenia decyzji nie są prawdziwe.

Nawet jednak, jeżeli rzeczywiście by tak było, to i tak nie zachodzą przesłanki do odrzucenia odwołania, bowiem ewentualne przekroczenie terminu nie było nadmierne, skoro decyzję przekazano do wysłania w dniu 22.11.2024 r., a ze względu na stan zdrowia wnioskodawczyni (leczenie onkologiczne), można przyjąć, że nastąpiło to z przyczyn od niej niezależnych (art. 477 ⁹ § 3 k.p.c.).

Zgodnie z art. 114 ust. 1 ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 1631 ze zm.), w sprawie zakończonej prawomocną decyzją organ rentowy, na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, uchyla lub zmienia decyzję i ponownie ustala prawo do świadczeń lub ich wysokość, jeżeli m.in.:

1) po uprawomocnieniu się decyzji zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono nowe okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość;

6) przyznanie świadczeń lub nieprawidłowe obliczenie ich wysokości nastąpiło na skutek błędu organu rentowego.

Wniosek odwołującej się, który skutkował wydaniem przez ZUS zaskarżonej w niniejszej sprawie decyzji, dotyczył ponownego przeliczenia emerytury powszechnej, przyznanej decyzją z dnia 13.01.2014 r. z zastosowaniem mechanizmu z art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej. Przepis ten, wprowadzony od 1.01.2013 r., w obecnym brzmieniu stanowi, że jeżeli ubezpieczony pobrał emeryturę częściową lub emeryturę na podstawie przepisów art. 46, 50, 50a, 50e lub 184, a także art. 88 lub art. 88a ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela, podstawę obliczenia emerytury, o której mowa w art. 24, ustaloną zgodnie z ust. 1, pomniejsza się o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie zdrowotne.

Wyrokiem z 4.06.2024 r., sygn. akt SK 140/20, Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej w zakresie, w jakim dotyczy osób, które złożyły wniosek o przyznanie świadczeń, o których mowa w tym przepisie, przed 06.06.2012 r., jest niezgodny z art. 67 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Wyrok ten dotyczy sytuacji wnioskodawczyni, która wniosek o przyznanie emerytury wcześniejszej złożyła 8.12.2006 r.

Wbrew stanowisku organu rentowego wyrażonemu w zaskarżonej decyzji, wydanie przez Trybunał Konstytucyjny wyroku, z którego wynika niekonstytucyjność przepisu mającego wpływ na ustaloną wcześniej wysokość świadczenia – stanowi okoliczność powodującą konieczność uchylenia lub zmiany decyzji w trybie z art. 114 ust. 1 ustawy emerytalnej. Nie chodzi jednak o wskazywany przez pozwanego punkt 1 tego ustępu, lecz punkt 6 – odnoszący się do przesłanki błędu organu rentowego.

Określenie „błąd organu rentowego” obejmuje sytuacje, w których organ rentowy miał podstawy do przyznania świadczenia, lecz z przyczyn leżących po jego stronie tego nie uczynił. Za takie przyczyny uznaje się wszelkie zaniedbania tego organu, każdą obiektywną wadliwość decyzji (teoria tzw. obiektywnej błędności decyzji), niezależnie od tego, czy jest ona skutkiem zaniedbania, pomyłki, celowego działania organu rentowego, czy też rezultatem niewłaściwych działań pracodawców albo wadliwej techniki legislacyjnej i w konsekwencji niejednoznaczności stanowionych przepisów (por. wyrok Sądu Najwyższego z 04.10.2018 r., sygn. akt III UK 153/17).

Za błąd uznać należy także obiektywną niezgodność z prawem decyzji organu rentowego, która to niezgodność została stwierdzona na skutek orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego. Ustalenie na podstawie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, że wydanie decyzji określającej sposób wyliczenia emerytury było nieprawidłowe, jest nową okolicznością. Ten nieprawidłowy sposób istniał już w chwili wydawania poprzedniej decyzji, gdyż niekonstytucyjność istniała od początku, a jedynie ujawnienie tej okoliczności nastąpiło dopiero na skutek wydania orzeczenia przez Trybunał Konstytucyjny (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 25.06.2020 r., sygn. akt III AUa 777/19).

Nie można więc zgodzić się z poglądem, że w przypadku stwierdzenia niekonstytucyjności przepisu przez Trybunał Konstytucyjny wyłącznym skutkiem takiego orzeczenia jest wznowienie postępowania w trybie art. 145 k.p.a. w zw. z art. 190 ust. 4 Konstytucji. Strona ma prawo realizować swoje uprawnienie w możliwie szerokim zakresie, dopuszczalnym przepisami prawa, a organ rentowy ma administracyjny obowiązek stworzyć ku temu warunki. Nie zachodzą żadne przeszkody prawne, by strona w sytuacji zmiany interpretacji prawa, wykorzystując przesłankę błędu organu, wniosła o ponowne ustalenie wysokości świadczenia na podstawie art. 114 ust. 1 pkt 6 u.e.r.f.u.s. Dlatego wyrok Trybunału Konstytucyjnego korzystny dla ubezpieczonego może stanowić okoliczność uzasadniającą wznowienie postępowania co do ponownego ustalenia wysokości świadczenia w oparciu o art. 114 u.e.r.f.u.s. Wydanie przez Trybunał Konstytucyjny orzeczenia stwierdzającego niekonstytucyjność przepisu, który był podstawą ustalenia emerytury w zaniżonej wysokości, stanowi okoliczność mającą wpływ na prawo do świadczenia i uzasadnia działanie w przedmiocie ponownego ustalenia wysokości emerytury z pominięciem takiego niekonstytucyjnego unormowania. Przepis uznany za sprzeczny z Konstytucją – właśnie ze względu na swoją niekonstytucyjność i to istniejącą od początku uchwalenia – nie może być w konkretnych sprawach stosowany i w konsekwencji koniecznym jest usunięcie skutków niekonstytucyjnego przepisu. Decyzja organu rentowego wydana na podstawie takiej normy prawnej jest obiektywnie błędna (por. wyroki: Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 10.06.2020 r., sygn. akt III AUa 48/20, z 10.06.2020 r., sygn. akt III AUa 378/20, z 23.06.2020 r., sygn. akt III AUa 138/20; Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 21.05.2020 r., sygn. akt III AUa 454/19).

Warto też zwrócić uwagę na rozważania zawarte w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z 26.10.2016 r., sygn. akt III UK 5/16, w którym w pełni podzielono utrwalony w jego orzecznictwie pogląd o retroaktywnym skutku orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego derogujących konkretne przepisy jako niezgodne z Konstytucją RP, który należy rozumieć w ten sposób, że uznany przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z Konstytucją przepis prawa nie może być stosowany przez sądy i inne organy w odniesieniu do stanów faktycznych sprzed ogłoszenia orzeczenia Trybunału.

Sąd Okręgowy w pełni akceptuje powyższe stanowisko orzecznictwa, stwierdzając, że wyrok Trybunału z 4.06.2024 r., sygn. akt SK 140/20, potwierdza nieprawidłowe obliczenie wysokości emerytury powszechnej wnioskodawcy wskutek błędu organu rentowego, a zatem zachodzi przesłanka ponownego obliczenia świadczenia, wymieniona w art. 114 ust. 1 ustawy emerytalnej. W przypadku wniosku ubezpieczonego o przeliczenie emerytury z uwzględnieniem skutków ww. orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego należy wysokość emerytury ustalić tak, jakby art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej nie obowiązywał w dacie wydawania decyzji o przyznaniu emerytury, skoro przepis ten był niekonstytucyjny od chwili uchwalenia, a więc także w momencie stosowania go przez organ rentowy.

Powyższej sytuacji nie zmienia fakt, że wyrok Trybunału nie został opublikowany w Dzienniku Ustaw do dnia wydania orzeczenia w sprawie. Zaniechanie władzy wykonawczej w publikacji przedmiotowego orzeczenia nie może wpływać na brak możliwości jego zastosowania.

W konsekwencji Sąd Okręgowy, opierając się o treść wymienionego wyroku Trybunału dokonał wykładni konstytucyjnej (nie kontrolował konstytucyjności przepisu) przepisu art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej, przyjmując, że nie może on mieć zastosowania w sytuacji faktycznej ubezpieczonej (tak też – trafnie – postąpił Sąd Okręgowy w Szczecinie, wyrok z 03.07.2024 r., sygn. akt VI U 528/24).

Wobec okoliczności, że obowiązek organu rentowego ponownego ustalenia wysokości świadczenia jest wynikiem zaistnienia przesłanki z art. 114 ust. 1 pkt 6) ustawy emerytalnej, przeliczenie winno nastąpić z uwzględnieniem regulacji z art. 133 ust. 1 pkt 2) ustawy emerytalnej.

Zgodnie z tym przepisem, w razie ponownego ustalenia przez organ rentowy prawa do świadczeń lub ich wysokości, przyznane lub podwyższone świadczenia wypłaca się, poczynając od miesiąca, w którym powstało prawo do tych świadczeń lub do ich podwyższenia, jednak nie wcześniej niż za okres 3 lat poprzedzających bezpośrednio miesiąc, o którym mowa w pkt 1, jeżeli odmowa lub przyznanie niższych świadczeń były następstwem błędu organu rentowego lub odwoławczego.

Nie istnieją żadne przeszkody procesowe, ani praktyczne dla ujęcia w jednym wyroku rozstrzygnięć w obu omawianych wyżej kwestiach. W niniejszej sprawie zachodzi tego typu związek pomiędzy rozstrzygnięciami, że jedno wynika z drugiego. Co prawda, do wypłaty wyrównania rzeczywiście niezbędne jest uprawomocnienie się orzeczenia o przeliczeniu emerytury, jednakże gdyby orzeczenie w przedmiocie przeliczenia okazało się niezasadne, to wówczas orzeczenie o wyrównaniu stanie się bezprzedmiotowe. Sąd bowiem zobowiązał organ rentowy do dokonania przeliczenia z zastosowaniem określonych regulacji, ale jeśli okaże się, na skutek rozpoznania środka odwoławczego, że nie istnieją podstawy do ponownego ustalenia wysokości świadczenia, to automatycznie odpadną też nałożone przez sąd I instancji warunki przeliczenia.

Orzeczenie w przedmiocie obowiązku zastosowania regulacji z art. 133 ust. 1 pkt 2) ustawy emerytalnej nie jest też wyjściem poza zakres rozpoznania sprawy zaskarżoną decyzją, ponieważ jej rozstrzygnięcie jest wynikiem ustalania przez organ rentowy generalnego braku podstaw do przeliczenia świadczenia, a więc załatwia sprawę kompleksowo.

Skoro sąd stwierdza, że jest inaczej, to zobowiązując pozwanego do ponownego ustalenia wysokości świadczenia, może określić warunki tego przeliczenia, łącznie z datą od której ma to nastąpić, tym bardziej, że taki był zakres wniosku.

Mając powyższe na względzie, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., orzeczono jak w punkcie I sentencji wyroku.

O kosztach procesu w punkcie II. sentencji orzeczono na podstawie art. 98 § 1, 1 ¹ i 3 k.p.c. oraz § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (t.j. Dz.U. z 2023 r., poz. 1964 ze zm.).

Sędzia Rafał Skrzypczak