Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Zielonej Górze

UZASADNIENIE

Powód B. K. w pozwie wniesionym 21.03.2024 r. przeciwko Skarbowi Państwa – Izbie Administracji Skarbowej w Z. wniósł o zasądzenie od pozwanego kwoty 26.651, 70 zł wraz z odsetkami za opóźnienie liczonymi od 08.06.2017 r., tj. od dnia ustania stosunku służbowego strony powodowej, do dnia zapłaty, tytułem odprawy za zwolnienie ze służby w Służbie C.-Skarbowej w związku z likwidacją lub reorganizacją jednostki organizacyjnej, w której strona powodowa pełniła służbę.

Formułując podstawę faktyczną powództwa powód wskazał, że był funkcjonariuszem Służby Celnej, od 01.03.2017 r. stał się funkcjonariuszem (...)Skarbowej, od 07.06.2017 r. został „ucywilniony” wobec faktu, że złożono mu propozycję pracy, którą przyjął. Zdaniem strony powodowej, „ucywilnienie” powinno być traktowane prawnie tak jak zwolnienie ze służby. Powyższe fakty w zestawieniu z obowiązującymi przepisami o wypłacie odpraw stanowią, zdaniem strony powodowej, podstawę żądania zapłaty odprawy. W uzasadnieniu strona powodowa rozwinęła swoje stanowisko.

W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od strony powodowej na rzecz pozwanego kosztów postępowania według norm przepisanych.

Pozwany podniósł zarzut przedawnienia roszczenia wskazanego w pozwie, a nadto wsparł go zarzutem niedopuszczalności drogi sądowej.

Odnosząc się merytorycznie do żądań pozwu, pozwany wywodził, że w przedmiotowej sprawie brak jest podstaw prawnych do wypłaty odprawy pieniężnej z tytułu przekształcenia stosunku służbowego w stosunek pracy.

Wyrokiem z dnia 19 czerwca 2024 r. sygn. akt IVP 207/24 Sąd Rejonowy w Zielonej Górze – Wydział IV Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w pkt I zasądził od Skarbu Państwa - I. Administracji Skarbowej w Z. na rzecz strony powodowej kwotę 26. 651, 70 zł ( dwadzieścia sześć tysięcy sześćset pięćdziesiąt jeden zł 70 gr) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty - tytułem odprawy, w pkt II oddalił powództwo w pozostałym zakresie. Nadał wyrokowi w pkt. I rygor natychmiastowej wykonalności do kwoty 4. 441,95 zł (pkt III) i w pkt IV orzekł, iż koszty sądowe ponosi Skarb Państwa.

Sąd Rejonowy ustalił i zważył co następuje:

Powód pełnił służbę lub był zatrudniony w poszczególnych jednostkach pozwanego od 15.07.2000 r. Do 28.02.2017 r. pełnił służbę jako funkcjonariusz celny w Izbie Celnej w R.. Od 01.03.2017 r. strona powodowa z mocy prawa (art. 165 ust. 3 ustawy z dnia 16.11.2016 r. – Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowej Administracji Skarbowej) stała się funkcjonariuszem (...)Skarbowej w Izbie Administracji Skarbowej w Z.. Uprzednio, w piśmie z 28.02.2017 r., otrzymanym tego samego dnia, strona powodowa otrzymała informację, że od 01.03.2017 r. miejscem wykonywania obowiązków służbowych będzie I Urząd Skarbowy w Z..

Pismem z 24.05.2017 r., otrzymanym przez powoda 25.05.2017 r., złożono stronie powodowej propozycję, o której mowa w art. 165 ust. 7 ustawy z dnia 16.11.2016 r. – Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowej Administracji Skarbowej, określającą warunki zatrudnienia w ramach korpusu służby cywilnej w Izbie Administracji Skarbowej w Z. – umowa o pracę na czas nieokreślony.

Pismem z 07.06.2017 r. strona powodowa oświadczyła, że przyjmuje propozycję zatrudnienia. Pozwany wydał dla strony powodowej świadectwo służby z 04.2020 r., zgodnie z którym strona powodowa pełniła służbę stałą od 15.07.2000 r. do 07.06.2017 r.

W świadectwie służby podano, że stosunek służbowy został zakończony wskutek przekształcenia w stosunek pracy. Dnia 13.02.2024 r. strona powodowa złożyła Dyrektorowi I. Administracji Skarbowej w Z. wniosek o wypłatę odprawy za zwolnienie ze służby w związku z likwidacją lub reorganizacją jednostki organizacyjnej, w której pełniła służbę – w wysokości sześciokrotnego miesięcznego uposażenia, wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi od 08.06.2017 r. do dnia zapłaty.

Dnia 10.02.2024 r. strona powodowa dowiedziała się o uchwale Sądu Najwyższego z 06.02.2024 r., sygn. akt III PZP 2/23. W związku z tą wiedzą, złożyła wniosek z 13.02.2024 r. o wypłatę odprawy. Sąd uznał, iż powództwo okazało się w przeważającej części zasadne, a podniesiony zarzut niedopuszczalności drogi sądowej oczywiście chybiony. Gdyby miał być zasadny, to sądy powszechne nie zajmowałyby się zbliżonymi sprawami, a Sąd Najwyższy na skutek skarg kasacyjnych podniesiony problem uwypuklił. Stan faktyczny sprawy był bezsporny, wynikał ponadto głównie ze zgromadzonej dokumentacji osobowej strony powodowej. Na tej podstawie ustalono daty i treść oświadczeń składanych przez powoda i pozwanego w toku przekształceń wynikających z przepisów o Krajowej Administracji Skarbowej. Na podstawie art. 229 k.p.c. sąd uznał za przyznane wyliczenia pozwanego dotyczące wysokości odprawy hipotetycznie przysługującej dla strony powodowej.

Spór sprowadzał się wyłącznie do oceny, czy w powyższych okolicznościach strona powodowa w sensie prawnym została zwolniona ze służby, a tym samym – czy należy jej się odprawa z tego tytułu. Krajową Administrację Skarbową powołano na mocy ustawy z dnia 16.11.2016 r. o Krajowej Administracji Skarbowej (t.j. Dz.U. z 2023 r., poz. 615 ze zm.), kierując się dążeniem do skonsolidowania administracji w miejsce funkcjonujących: administracji podatkowej, kontroli skarbowej i Służby Celnej.

Uregulowanie kwestii mających na celu skuteczne i sprawne wejście w życie przepisów dotyczących Krajowej Administracji Skarbowej nastąpiło w ustawie z dnia 16.11.2016 r. – Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowej Administracji Skarbowej (Dz.U. z 2016 r., poz. 1948 ze zm., dalej zwanej p.w. KAS).

Zgodnie z art. 165 ust. 3 p.w. KAS, pracownicy zatrudnieni w izbach celnych oraz urzędach kontroli skarbowej oraz funkcjonariusze celni pełniący służbę w izbach celnych albo w komórkach urzędu obsługującego ministra właściwego do spraw finansów publicznych stają się z dniem wejścia w życie ustawy, o której mowa w art. 1 (ustawy o KAS), z zastrzeżeniem art. 170, odpowiednio pracownikami zatrudnionymi w jednostkach organizacyjnych Krajowej Administracji Skarbowej albo funkcjonariuszami (...)Skarbowej pełniącymi służbę w jednostkach KAS i zachowują ciągłość pracy i służby. W sprawach wynikających ze stosunku pracy i stosunku służbowego stosuje się przepisy dotychczasowe.

U strony powodowej skutek ten nastąpił od 01.03.2017 r., gdy strona powodowa z mocy prawa stała się funkcjonariuszką (...)Skarbowej w Izbie Administracji Skarbowej w Z..

Zgodnie z art. 165 ust. 7 p.w. KAS, Dyrektor Krajowej (...) Skarbowej, dyrektor izby administracji skarbowej oraz dyrektor Krajowej Szkoły Skarbowości składają odpowiednio pracownikom oraz funkcjonariuszom, w terminie do 31.05.2017 r., pisemną propozycję określającą nowe warunki zatrudnienia albo pełnienia służby, która uwzględnia posiadane kwalifikacje i przebieg dotychczasowej pracy lub służby, a także dotychczasowe miejsce zamieszkania.

Strona powodowa otrzymała taką propozycję zatrudnienia – na czas nieokreślony w Izbie Administracji Skarbowej w Z. – w piśmie z 24.05.2017 r., otrzymanym przez powódkę 26.05.2017 r.

Pismem z 31.05.2017 r. strona powodowa przyjęła propozycję zatrudnienia, co wywołało skutek określony w art. 171 ust. 1 p.w. KAS, stanowiącym, że w przypadku przyjęcia propozycji zatrudnienia albo pełnienia służby, z dniem określonym w propozycji, dotychczasowy:

1) stosunek pracy na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony albo określony,

2) stosunek służby w służbie przygotowawczej albo stałej

– przekształca się odpowiednio w stosunek pracy albo służby w Służbie C.-Skarbowej, odpowiednio na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony albo określony, mianowania do służby przygotowawczej albo służby stałej.

W tym miejscu dochodzimy do istoty sporu w niniejszej sprawie, którą – w innej, choć analogicznej sprawie – zawarto w zagadnieniu prawnym przekazanym postanowieniem Sądu Okręgowego w Poznaniu z 06.03.2023 r., sygn. akt VII Pa 28/22: czy funkcjonariuszowi służby celnej, który zgodnie z art. 165 ust. 3 p.w. KAS stał się funkcjonariuszem (...)Skarbowej, pełniącym służbę w jednostkach Krajowej Administracji Skarbowej i który następnie przyjął propozycję, o jakiej mowa w art. 165 ust. 7 p.w. KAS, określającą nowe warunki zatrudnienia na podstawie umowy o pracę, stając się, zgodnie z art. 171 ust. 1 p.w. KAS, pracownikiem zatrudnionym w Krajowej Administracji Skarbowej na podstawie umowy o pracę, przysługuje – w związku z zakończeniem służby – per analogiam prawo do odprawy pieniężnej w oparciu o zawarte w powołanym akcie prawnym przepisy regulujące stany podobne – w tym wypadku art. 170 ust. 4 w zw. z ust. 1 p.w. KAS oraz w zw. z art. 163 ust. 4 ustawy z dnia 27.08.2009 r. o Służbie Celnej? Czy też z powodu enumeratywnego wyliczenia zawartego w art. 170 ust. 1 p.w. KAS, wskazującego jakie sytuacje należy uznać za tożsame z likwidacją urzędu albo zniesienia jednostki administracyjnej, należy stwierdzić, że sytuacja wskazanych funkcjonariuszy jest inna aniżeli osób, którym nie zaproponowano propozycji dalszej służby (pracy) lub odmówili ich podjęcia i wobec powyższego a contrario odprawa pieniężna im nie przysługuje? Czy ewentualnie ww. funkcjonariuszowi przysługuje odprawa, o której mowa w art. 250 ust. 4 ustawy z dnia 16.11.2016 r. o Krajowej Administracji Skarbowej na zasadach i w wysokości określonych w ust. 1-3 ww. przepisu?

Rozstrzygając to zagadnienie, Sąd Najwyższy podjął uchwałę z 06.02.2024 r., sygn. akt III PZP 2/23, o następującej treści: funkcjonariuszowi służby celnej, który zgodnie z art. 165 ust. 3 p.w. KAS stał się funkcjonariuszem (...)Skarbowej pełniącym służbę w jednostkach Krajowej Administracji Skarbowej i który następnie przyjął propozycję, o jakiej mowa w art. 165 ust. 7 tej ustawy, określającą nowe warunki zatrudnienia na podstawie umowy o pracę, stając się zgodnie z art. 171 ust. 1 wyżej wymienionej ustawy pracownikiem zatrudnionym w Krajowej Administracji Skarbowej na podstawie umowy o pracę, przysługuje – w związku z zakończeniem służby – prawo do odprawy pieniężnej (art. 163 ust. 4 ustawy z dnia 27.08.2009 r. o Służbie Celnej, w związku ze stosowanym odpowiednio art. 170 ust. 1, 3 i 4 Przepisów wprowadzających ustawę o Krajowej Administracji Skarbowej).

Dla jasności przytoczyć można tutaj art. 163 ust. 4 nieobowiązującej już ustawy z dnia 27.08.2009 r. o Służbie Celnej, w myśl którego funkcjonariuszowi służby stałej, zwolnionemu ze służby w związku ze zniesieniem lub reorganizacją jednostki organizacyjnej, przysługuje odprawa na zasadach i w wysokości określonych w ust. 1-3. Z kolei art. 170 p.w. KAS podaje, że stosunki pracy osób zatrudnionych w jednostkach KAS, o których mowa w art. 36 ust. 1 pkt 2, 3 i 6 ustawy, o której mowa w art. 1, oraz stosunki służbowe osób pełniących służbę w jednostkach KAS, o których mowa w art. 36 ust. 1 pkt 1, 2, 3 i 6 ustawy, o której mowa w art. 1, wygasają: 1) z dniem 31.08.2017 r., jeżeli osoby te w terminie do 31.05.2017 r., nie otrzymają pisemnej propozycji określającej nowe warunki zatrudnienia albo pełnienia służby; 2) po upływie trzech miesięcy, licząc od miesiąca następującego po miesiącu, w którym pracownik albo funkcjonariusz złożył oświadczenie o odmowie przyjęcia propozycji zatrudnienia albo pełnienia służby, jednak nie później niż 31.08.2017 r. (ust. 1). W przypadku, o którym mowa w ust. 1, wygaśnięcie stosunku służbowego funkcjonariusza traktuje się jak zwolnienie ze służby (ust. 3). W przypadku, o którym mowa w ust. 1, pracownikom oraz funkcjonariuszom przysługują świadczenia należne odpowiednio w związku z likwidacją urzędu albo zniesieniem jednostki organizacyjnej w rozumieniu ustawy uchylanej w art. 159 pkt 3 – czyli ustawie z 2009 r. o Służbie Celnej (ust. 4).

Uchwała, zgodnie z którą funkcjonariuszowi w identycznej sytuacji prawnej, jak strona powodowa, przysługuje ww. odprawa, jest dla niniejszego sądu w pełni przekonująca i ostatecznie rozstrzyga wszelkie wątpliwości zaistniałe w orzecznictwie lub wyrażane przez stronę pozwaną w niniejszej sprawie.

Sąd Rejonowy uznaje argumentację wyrażoną w uzasadnieniu uchwały za w pełni przekonującą, a ponadto zauważa, że zgodnie z art. 1 pkt 1 lit. a) ustawy z dnia 08.12.2017 r. o Sądzie Najwyższym (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 622), Sąd Najwyższy jest organem władzy sądowniczej, powołanym do sprawowania wymiaru sprawiedliwości przez zapewnienie zgodności z prawem i jednolitości orzecznictwa sądów powszechnych i sądów wojskowych przez rozpoznawanie środków odwoławczych oraz podejmowanie uchwał rozstrzygających zagadnienia prawne. Choć więc uchwała nie wiąże niniejszego sądu w rozpatrywanej tu sprawie, to jednak odstąpienie od wykładni w niej przedstawionej musiałoby zostać poprzedzone dogłębną i przekonującą argumentacją natury jurydycznej, do czego nie ma podstaw. Sąd Rejonowy obecnie w pełni podziela stanowisko wyrażone w uchwale, uznając, że jest ona w pełni aktualna i znajduje bezpośrednie przełożenie na realia niniejszej sprawy.

Poniżej warto przytoczyć najważniejsze argumenty na poparcie powyższego stanowiska.

Otóż Sąd Najwyższy powołał się na swoje wcześniejsze orzecznictwo, z którego wynika, że zawierając umowę o pracę – strony stosunku służbowego jednocześnie przyjmują, iż ulega zakończeniu dotychczasowy administracyjnoprawny stosunek służbowy funkcjonariusza służby celno-skarbowej. Nie jest to jednak „przekształcenie”, w którym nowy stosunek pracy zastępuje poprzedni, czyli przykładowo jak w odnowieniu z art. 506 k.c., lecz sytuacja, w której poprzedni stosunek służby ulega zakończeniu i strony zawierają nowy (odrębny) stosunek prawny (stosunek pracy). Wybór zatrudnienia pracowniczego nie oznacza zatem, że stosunek służbowy nie kończy się. Ustanie w takiej sytuacji stosunku służbowego, wynikające w istocie z uzgodnienia, że funkcjonariusz będzie zatrudniony jako pracownik, uzasadnia stwierdzenie, że dochodzi do zwolnienia z dotychczasowej służby (uchwała Sądu Najwyższego z 19.02.2020 r., III PZP 7/19, postanowienie Sądu Najwyższego z 04.02.2021 r., sygn. akt II PSKP 6/21). Z p.w. KAS wynika, że wygaśnięcie stosunku służbowego funkcjonariusza, który nie otrzymał propozycji zatrudnienia oraz funkcjonariusza, który odmówił propozycji zatrudnienia traktuje się jako zwolnienie ze służby w związku z likwidacją urzędu albo zniesieniem jednostki organizacyjnej. W aspekcie prawa do otrzymania świadectwa służby funkcjonariusz (...)Skarbowej, który przyjął propozycję pracowniczego zatrudnienia nie może być w innej (gorszej) sytuacji, czyli pozostać bez świadectwa służby (tak: uchwała III PZP 7/19). Istnieje zatem możliwość uznania takiego samego zapatrywania w odniesieniu do prawa do odprawy pieniężnej i wypełnienia luki w drodze analogii przez przyjęcie, że funkcjonariuszowi (...)Skarbowej, którego stosunek służbowy wygasł a następnie uległ „przekształceniu” w stosunek pracy na podstawie art. 171 ust. 1 p.w. KAS, przysługuje odprawa na podstawie art. 163 ust. 4 ustawy o Służbie Celnej w związku ze stosowanym odpowiednio art. 170 ust. 3 i 4 p.w. KAS. Podstawa do przyjęcia poglądu o przysługiwaniu odprawy w takiej sytuacji wynika z prokonstytucyjnej wykładni przepisów ustawowych, uwzględniających zasadę równości wobec prawa i równego traktowania przez władze publiczne (art. 32 ust. 1 Konstytucji RP). Sąd Najwyższy dostrzegł przy tym, że funkcjonariusz, który przyjął propozycję nawiązania umowy o pracę, utrzymuje (kontynuuje) zatrudnienie, a więc jest w „lepszej” sytuacji (w każdym razie odmiennej) niż funkcjonariusz (pracownik), którego stosunek służbowy (stosunek pracy) wygasł wobec nieotrzymania propozycji dalszej służby (pracy) lub odmowy ich podjęcia. Należy jednak mieć na względzie, że wygaśnięcie stosunku służbowego w ramach tzw. „ucywilnienia” powoduje dla funkcjonariusza pozostającego w zatrudnieniu na podstawie umowy o pracę cały szereg niekorzystnych konsekwencji uzasadniających odprawę za „utratę munduru” (na przykład niemożność nabycia prawa do emerytury na zasadach przysługujących funkcjonariuszom). W ocenie Sądu Najwyższego, podstawa do przyjęcia poglądu o przysługiwaniu odprawy w takiej sytuacji wynika z prokonstytucyjnej wykładni przepisów ustawowych, uwzględniającej zasadę równości wobec prawa i równego traktowania przez władze publiczne. Sąd Najwyższy stanął zatem na stanowisku, zgodnie z którym, mimo że prawo do odprawy nie wynika wprost z art. 170 ust. 1 p.w. KAS, konieczne jest odstąpienie od jego wykładni językowej na rzecz wykładni funkcjonalnej i systemowej. Taka możliwość wynika z analizy orzeczeń Sądu Najwyższego, w których podkreśla się trafnie, że odejście od wyników wykładni językowej jest uzasadnione wtedy, gdy prowadzi ona do absurdu albo do rażąco niesprawiedliwych lub irracjonalnych konsekwencji lub gdy zachodzi sprzeczność jej wyników z podstawowymi założeniami systemu prawnego albo niemożność jej akceptacji ze względów moralnych lub społecznych. W ocenie Sądu Najwyższego, odprawa w służbach mundurowych ma charakter gratyfikacji za wieloletnią służbę dla Rzeczypospolitej Polskiej. Jest to dodatkowym uzasadnieniem dla jej wypłaty osobie, która w sposób niezawiniony i wbrew swojej woli służbę tę kończy. W przypadku funkcjonariusza, którego służba na skutek przyjęcia zaproponowanych warunków zatrudnienia na stanowisku w ramach korpusu służby cywilnej uległa zakończeniu i który utracił szereg uprawnień składających się na tzw. „prawo do munduru”, konieczne jest zrekompensowanie mu dotychczasowych szczególnych warunków służby związanych z pracą w formacji mundurowej. Dlatego uzasadnione jest odstąpienie od rezultatów wykładni gramatycznej, szczególnie biorąc pod uwagę konstytucyjną zasadę równości w zakresie ochrony praw majątkowych. Sąd Najwyższy wskazał, że art. 64 ust. 2 Konstytucji RP jest uznaną w orzecznictwie Sądu Najwyższego podstawą uzasadniającą przyznanie świadczenia funkcjonariuszom (por. uchwała siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 26.01.2006 r., III PZP 1/05, OSNP 2006 nr 15-16, poz. 227). Sąd Najwyższy zauważył, że w wyroku z 27.04.2022 r., I (...) 64/21, Sąd Najwyższy przedstawił już podobną wykładnię, że funkcjonariusza (...)Skarbowej, którego stosunek służbowy wygasł a następnie uległ „przekształceniu” w stosunek pracy na podstawie p.w. KAS, należy traktować tak samo, jak funkcjonariusza, którego stosunek służbowy wygasł wobec nieotrzymania propozycji dalszej służby lub odmowy jej podjęcia.

Dodatkowo w uzasadnieniu uchwały z 06.02.2024 r. Sąd Najwyższy nie zgodził się ze stanowiskiem, że skoro funkcjonariusz nawiązuje stosunek pracy w ramach Krajowej Administracji Skarbowej, to jego sytuacja jest jakościowo lepsza od sytuacji funkcjonariusza, który odrzucił przedstawioną mu propozycję. Sytuacja tych dwóch funkcjonariuszy jest analogiczna w zakresie wygaśnięcia stosunku służbowego, zarówno jeden, jak i drugi tracą swój status funkcjonariusza (...)Skarbowej, a w konsekwencji związane z nim przywileje (jak również obowiązki). Kwestia ta nie może być bagatelizowana, pamiętać bowiem należy, że stosunek służby jest stosunkiem prawnym o szczególnym charakterze, powiązanym z pewnymi doniosłymi obowiązkami, ale gwarantującym równocześnie pewne szczególne uprawnienia (o rozmaitym charakterze – wynagrodzeniowym, emerytalnym, zaopatrzeniowym, czy związanym z posiadaniem stopnia służbowego oraz stabilnością zatrudnienia). W momencie wygaśnięcia stosunku służbowego funkcjonariusz jest tych uprawnień pozbawiany, w dodatku wbrew pewnemu zobowiązaniu państwa, które gwarantowało funkcjonariuszowi stabilizację i w zasadzie dożywotnią możliwość korzystania z uprawnień związanych z pełnioną przez niego służbą. Nie ma przy tym znaczenia, czy po tym wygaśnięciu stosunku służbowego, nawiązywany jest z byłym już funkcjonariuszem stosunek pracy w ramach KAS, czy też zmuszony on jest poszukiwać innej pracy. Wygaśnięcie stosunku służbowego i utrata uprawnień stają się bowiem faktem, zaproponowanie zatrudnienia pracowniczego naturalnie pomniejsza negatywne skutki ekonomiczne po stronie funkcjonariusza, powoduje, że nie musi on poszukiwać zatrudnienia, jednak nie powoduje przywrócenia uprawnień związanych ze stosunkiem służbowym. Ustawodawca niestety nie dostrzegł wskazanych powyżej skutków zaproponowania i przyjęcia przez funkcjonariusza zatrudnienia na podstawie umowy o pracę na tyle wyraźnie, by przewidzieć expressis verbis prawo do odprawy w tego rodzaju sytuacjach, nie oznacza to jednak, że prawo takie nie przysługuje. Jest to bowiem przypadek, w którym pewna luka legislacyjna może zostać wypełniona przez sięgnięcie do innych (niż językowa) metod wykładni. A w tym akurat przypadku, zarówno wykładnia systemowa, jak i wykładnia celowościowa dokonywane w oparciu o treść przepisów ustaw wprowadzających KAS, jak również uchylanej ustawy o Służbie Celnej, czy w końcu art. 64 ust. 2 Konstytucji RP pozwalają na przyjęcie, że w przypadku wygaśnięcia stosunku służbowego funkcjonariusza (...)Skarbowej, a następnie nawiązania z nim stosunku pracy na podstawie umowy o pracę zawartą z tą Służbą funkcjonariuszowi przysługuje również odprawa pieniężna na podstawie art. 163 ust. 4 ustawy o Służbie Celnej w związku ze stosowanym odpowiednio art. 170 ust. 1, 3 i 4 p.w. KAS.

Zgodnie z art. 163 ust. 4 uchylonej ustawy o Służbie Celnej funkcjonariuszowi służby stałej, zwolnionemu ze służby w związku ze zniesieniem lub reorganizacją jednostki organizacyjnej, przysługuje odprawa na zasadach i w wysokości określonych w ust. 1-3 tego artykułu. Przepis ten odnosi się bezpośrednio do zniesienia lub reorganizacji jednostki organizacyjnej, nie zaś do likwidacji i przekształcenia całej (...), nie budzi jednak wątpliwości Sądu Najwyższego, że w takiej sytuacji, jak będąca podstawą dla rozpatrywanego zagadnienia prawnego, do funkcjonariusza per analogiam znajdzie odpowiednie zastosowanie art. 170 ust. 4 p.w. KAS, który przyznaje świadczenia należne w związku ze zniesieniem lub reorganizacją jednostki w rozumieniu ustawy o Służbie Celnej. Wynika to ze wskazanego powyżej faktu tożsamości sytuacji funkcjonariusza, którego stosunek służbowy wygasł z uwagi na nieprzyjęcie zaproponowanych warunków, jak również z uwagi na ich przyjęcie i nawiązanie w miejsce wygasłego stosunku służbowego, stosunku pracy. Tym samym funkcjonariuszowi należna jest odprawa na podstawie art. 163 ust. 4 ustawy o Służbie Celnej.

Wszystkie powyższe argumenty uzasadniają roszczenie strony powodowej wywiedzione w niniejszej sprawie, w zakresie wyliczonym przez stronę pozwaną.

Na koniec sąd wyjaśnia, że nie uznał zarzutu przedawnienia, podniesionego przez stronę pozwaną.

Do odprawy zasądzonej na rzecz strony powodowej w niniejszej sprawie nie ma zastosowania art. 252 ustawy o Krajowej Administracji Skarbowej, ulokowany w jej dziale VI, rozdział 6 –„Uposażenie i inne świadczenia pieniężne funkcjonariuszy”. Przepis ten, z uwagi na treść i systematykę aktu prawnego, odnosi się do „uposażenia i innych świadczeń oraz należności pieniężnych” wskazanych w tym rozdziale. Tymczasem świadczenie zasądzone na rzecz strony powodowej wynika z art. 163 ust. 4 ustawy z dnia 27.08.2009 r. o Służbie Celnej w zw. ze stosowanym odpowiednio art. 170 ust. 1, 3 i 4 Przepisów wprowadzających ustawę o Krajowej Administracji Skarbowej. Ustawa o KAS nie reguluje przedawnienia tej odprawy.

Jak wynika z art. 277 ustawy o KAS, spory o roszczenia ze stosunku służbowego funkcjonariuszy w sprawach niewymienionych w art. 276 ust. 1 rozpatruje sąd właściwy w sprawach z zakresu prawa pracy. Przeniesienie tych spraw na drogę sądową tym bardziej uzasadnia stosowanie przez sąd pracy przepisów o przedawnieniu stosowanych w sprawach z zakresu prawa pracy. Chodzi o art. 291 § 1 k.p., zgodnie z którym roszczenia ze stosunku pracy ulegają przedawnieniu z upływem 3 lat od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne.

Roszczenie o odprawę stało się wymagalne dzień po zakończeniu służby, czyli w przypadku strony powodowej – 08.06.2017 r. Niewątpliwie więc na dzień wniesienia niniejszego pozwu było przedawnione.

Sąd jednak uznał zarzut pozwanego za sprzeczny z zasadami współżycia społecznego (art. 8 k.p.). Funkcjonariusze nie ze swojej winy podlegali zmianom i przekształceniom w zakresie ich stosunków służbowych (pracy). Skomplikowany stan prawny mógł budzić w nich wątpliwości interpretacyjne. Pozostawali oni w kilkuletnim stanie „zawieszenia”, pozbawieni pewności co do swojego statusu służbowego (zawodowego) i swoich praw. Kilkuletnie opóźnienie w skutecznym dochodzeniu roszczeń nie jest wynikiem opieszałości funkcjonariuszy, lecz niejasną sytuacją prawną spowodowaną przez luki ustawowe. Strona powodowa wskazywała na uchwałę Sądu Najwyższego z 06.02.2024 r., sygn. akt III PZP 2/23, która również dla tutejszego sądu stanowi kluczowy argument przy rozstrzyganiu sprawy. Roszczenie strony powodowej jest w pełni uprawnione i słuszne, dlatego sąd nie widzi żadnych podstaw, by z jakichkolwiek względów odstępować od udzielenia dla strony powodowej należnej jej ochrony prawnej.

Mając powyższe na względzie, na podstawie powołanych wyżej przepisów, orzeczono jak w sentencji wyroku, zasądzając na rzecz strony powodowej kwotę zgodną z wyliczeniami pozwanego, oddalając powództwo w pozostałym zakresie.

O odsetkach ustawowych orzeczono zgodnie z art. 481 § 1 k.c. Sąd uznając wymagalność odprawy na 08.06.2017 r. w istocie stwierdził upływ okresu przedawnienia. Nieuwzględnienie zarzutu przez sąd powoduje w istocie, że wyrok I instancji kształtuje ponownie po stronie strony powodowej prawo do zaspokojenia roszczenia. Słuszne, i na takich samych zasadach jak nie uwzględniono zarzutu przedawnienia, jest przyznanie dla strony powodowej odsetek od daty uprawomocnienia się wyroku. Podkreślić trzeba, że w systemie prawa stanowionego, cechującego demokratyczne państwo prawa, jego jakość ( w istocie to władza wykonawcza je kształtowała w ostatnich latach) doprowadziła do powszechnego funkcjonowania precedensu. Sąd Najwyższy w lutym 2024 r. określił istnienie uprawnienia funkcjonariuszy do odprawy i ukształtował rozumienie przepisów. Nie ma jednak żadnych podstaw, aby przypisywać w takim stanie faktycznym stronie pozwanej opóźnienie, zwłokę czy najmniejszą minimalną nieterminowość w realizacji roszczenia, zwłaszcza że mamy do czynienia z jednostką s.f.p. Orzeczenie Sądu Rejonowego w odniesieniu do roszczenia ma charakter wykonujący linię ukształtowaną przez Sąd Najwyższy i kształtujący w zakresie odsetek. Dlatego orzeczono jak w pkt. II. O rygorze natychmiastowej wykonalności Sąd orzekł na podstawie art. 477(2) § 1 KPC w pkt. III wyroku.

Apelację od wyroku złożył pozwany w części dotyczącej punktów I i III

Pozwany zarzucił naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.:

- art. 163 ust. 4 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o Służbie Celnej (Dz.U. z 2016 r., poz. 1799) dalej uSC w związku z art. 170 ust. 1, 3 i 4 ustawy z dnia 16 listopada 2016 r. - Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowej Administracji Skarbowej (Dz.U. z 2016 r., poz. 1948) poprzez niezasadne analogiczne stosowanie przez Sąd wszystkich w/w przepisów skutkujące uznaniem, że w przypadku przekształcenia stosunku służbowego w stosunek pracy dochodzi do zwolnienia (art. 163 ust. 4 uSC) bądź też wygaśnięcia stosunku służbowego (art. 170 ust. 1 uwKAS), a co za tym idzie przysługuje odprawa na podstawie w/w przepisów, w sytuacji gdy przekształcenie jest odmienną od zwolnienia i wygaśnięcia instytucją prawną, charakteryzującą się kontynuacją świadczenia pracy, co stoi w sprzeczności z wnioskami, iż przy przekształceniu dochodzi do zwolnienia/wygaśnięcia, w przypadku których takiej kontynuacji brak, a w związku z tym odprawa nie jest należna, jako że należy się jedynie w przypadku zakończenia świadczenia pracy, co w niniejszej sprawie nie miało miejsca,

- art. 277 ustawy z dnia 16 listopada 2016 r. o Krajowej Administracji Skarbowej (t.j. Dz. U. z 2020 r., poz. 505) zwanej dalej uKAS w związku z art. 276 ust. 1 uKAS oraz art. 252 ust. 1 uKAS poprzez ich błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że skoro przepis art. 277 uKAS w powiązaniu a contrario z art. 276 ust. 1 uKAS przyznaje właściwość dla rozpoznawania sprawy sądowi powszechnemu właściwemu z zakresu prawa pracy to rozciąga on skutek również na prawo materialne - uzasadnia stosowanie przepisów prawa pracy (str. 9 uzasadnienia wyroku, 4 akapit), a ta błędna wykładnia w/w przepisów doprowadziła do niesłusznego zastosowania art. 291 § 1 k.p. oraz art. 8 k.p., zamiast słusznego zastosowania przepisu art. 252 ust. 1 uKAS w sytuacji gdy rozpoznawana sprawa jest sprawą administracyjną (roszczenie o wypłatę odprawy z tytułu stosunku służbowego) i nie mają zastosowania do niej przepisy prawa pracy, a w/w przepisy regulują wyłącznie właściwość sądu, a nie stosowanie prawa materialnego,

- art. 291 § 1 k.p. w związku z art. 8 k.p. poprzez ich zastosowanie w sytuacji, w której Sąd jako podstawę prawną dla zasądzenia funkcjonariuszowi odprawy wskazał art. 163 ust. 4 ustawy z 27.08.2009 r. o Służbie Celnej (zwana dalej uSC) w związku ze stosowanym odpowiednio art. 170 ust. 1, 3 i 4 przepisów wprowadzających ustawę o KAS, a tym samym podstawę roszczenia stanowiły przepisy prawa administracyjnego - stosunku służby, a terminy przedawnienia tego roszczenia oraz zarzuty przedawnienia zostały ocenione na podstawie przepisów prawa pracy, podczas gdy Sąd w sytuacji stosowania w/w przepisów administracyjnych regulujących stosunek służby, (tj. art. 163 ust. 4 uSC i odpowiednio art. 170 ust. 1, 3 i 4) powinien stosować konsekwentnie przepisy regulujące stosunek służby, tj. art. 252 uKAS i nie powinien stosować przepisów prawa pracy,

- art. 8 k.p. poprzez jego zastosowanie i przyjęcie przez Sąd, iż podniesienie zarzutu przedawnienia przez pozwanego jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, podczas gdy - jak już wskazano w lit. b) zarzutów - w/w przepis prawa pracy nie ma zastosowania w sprawie o odprawę dla funkcjonariusza, a ponadto podniesienie zarzutu przedawnienia w niniejszej sprawie nie jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, gdyż powódka nie złożyła zawezwania do próby ugodowej i nie przerwała biegu terminu przedawnienia, powódka złożyła jedynie jedno wezwanie do Dyrektora (...) o wypłatę odprawy i to dopiero w dniu 24.02.2020 r., znając już wtedy doskonale powszechne odmowne stanowisko Dyrektora (...) i mając w związku z tym na celu jedynie próbę przerwania biegu terminu przedawnienia i wydłużenie zaskarżalności wierzytelności, przez co nie wywołało żadnych skutków prawnych w tym nie przerwało biegu terminu przedawnienia, zaś pozew został złożony dopiero w 2023 r., w zestawieniu z osobami, które nie otrzymały żadnej propozycji i które otrzymały w związku z tym taką samą odprawę trudno uzasadnić naruszenie zasad współżycia społecznego przez zarzut przedawnienia roszczenia,

Pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w zaskarżonej części w zakresie pkt I i III i orzeczenie co do istoty sprawy poprzez oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego od powódki na rzecz pozwanego według norm przepisanych za I instancję i zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym od powoda na rzecz pozwanego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu apelacji pozwany podniósł między innymi, że strona pozwana stoi na stanowisku, iż uznanie, że w sytuacji przekształcenia stosunku służbowego w stosunek pracy zasadna jest wypłata odprawy likwidacyjnej naruszałoby zasadę równości wobec prawa w stosunku do osób, które nie otrzymały żadnej propozycji albo które tej propozycji nie przyjęły i utraciły możliwość zarobkowania u pozwanego. Stosunek powoda został przekształcony w stosunek pracy, a powód nadal był i jest zatrudniony u pozwanego.

Stosownie do art. 171 ust. 1 ustawy wprowadzającej KAS, w przypadku przyjęcia propozycji zatrudnienia albo pełnienia służby z dniem określonym w propozycji dotychczasowej stosunek pracy na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony albo określony oraz stosunek służby w służbie przygotowawczej albo stałej przekształcał się w stosunek pracy albo służby w Służbie C. - Skarbowej, odpowiednio na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony albo określony, mianowania do służby przygotowawczej albo służby stałej.

W tej sytuacji - inaczej niż w przywołanym wyżej art. 170 ust. 1 ustawą wprowadzającą ustawę o KAS - ustawodawca nie przewidział odprawy w związku z przekształceniem. Nie sposób jednocześnie przyjąć, mając na uwadze zasadę racjonalnego ustawodawcy, iż jest to luka prawna, gdyż - co potwierdza wyraźne wskazanie o świadczeniach w przypadku nie przyjęcia propozycji pracy. W takiej okoliczności zastosowanie do sytuacji prawnej powódki znalazł przepis art. 171 ust. 1 pkt 2 ustawy wprowadzającej KAS mówiący o przekształceniu stosunku służbowego w stosunek pracy na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony.

Wygaśnięcie stosunku służbowego powoduje całkowite zerwanie więzi pracownika z pracodawcą, podczas gdy przekształcenie utrzymuje tą więź, ale w innej formie.

Należy zgodzić się z Sądem I instancji, iż roszczenie uległo przedawnieniu, jednak na podstawie przepisów ustawy o KAS, tj. art. 252 ust. 1 uKAS, który jest powtórzeniem art. 165 ust. 1 uSC, a nie jak to przyjął Sąd I instancji na podstawie przepisów prawa pracy. To niesłuszne przyjęcie za podstawę przepisów prawa pracy stanowiło podstawę do zastosowania art. 8 k.p. i przyjęcia, iż zarzut przedawnienia strony pozwanej jest nadużyciem zasad współżycia społecznego.

Powód nie złożył odpowiedzi na apelację.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego okazała się niezasadna.

Sąd Rejonowy dokonał poprawnych ustaleń faktycznych w zakresie istotnym do rozpoznania sprawy, które były bezsporne. Sąd I instancji prawidłowo ocenił zgromadzony materiał dowodowy.

Sąd Okręgowy w pełni podziela ustalenia faktyczne i oceną prawną Sądu I instancji w zakresie prawa powódki do dochodzonej odprawy. Wobec pełnej aprobaty dla ustaleń faktycznych dokonanych przez Sąd Rejonowy i oddalenia apelacji na podstawie materiału dowodowego zebranego w postępowaniu pierwszoinstancyjnym, nie zachodzi potrzeba powtarzania tych ustaleń (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 14.02.2013 r. sygn. II CSK 292/12 i z dnia 24.02. 2021 r. sygn. III USK P 33/21 oraz art. 387 § 2 ¹ k.p.c.).

Sąd Okręgowy w pełni podziela stanowisko i argumentację prawną Sądu Najwyższego w uchwale z dnia 06.02.2024 r. i uzasadnieniu tej uchwały (sygn. III PZP 2/23), a także stanowisko Sądu I instancji, który także podzielił treść powyższej uchwały Sądu Najwyższego.

Zgodnie z treścią powyższej uchwały Sądu Najwyższego funkcjonariuszowi służby celnej, który zgodnie z art. 165 ust. 3 ustawy z dnia 16 listopada 2016 r. - Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowej Administracji Skarbowej (Dz. U. z 2016 r., poz. 1948) stał się funkcjonariuszem (...)Skarbowej pełniącym służbę w jednostkach Krajowej Administracji Skarbowej i który następnie przyjął propozycję, o jakiej mowa w art. 165 ust. 7 tej ustawy, określającą nowe warunki zatrudnienia na podstawie umowy o pracę, stając się zgodnie z art. 171 ust. 1 wyżej wymienionej ustawy pracownikiem zatrudnionym w Krajowej Administracji Skarbowej na podstawie umowy o pracę, przysługuje – w związku z zakończeniem służby – prawo do odprawy pieniężnej (art. 163 ust. 4 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009r. o Służbie Celnej, jednolity tekst: Dz. U. z 2016 r., poz. 1799 ze zm., w związku ze stosowanym odpowiednio art. 170 ust. 1, 3 i 4 Przepisów wprowadzających ustawę o Krajowej Administracji Skarbowej).

Sąd Okręgowy w pełni podziela argumentację prawną, zawartą w uzasadnieniu tej uchwały i wskazanej przez Sąd I instancji w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku.

Z tej przyczyny nie jest zasadny zarzut apelacji pozwanego o naruszeniu przepisu art. 163 ust. 4 ustawy z dnia 27.08.2009 r. o Służbie Celnej (Dz.U. z 2016 r., poz. 1799) w związku z art. 170 ust. 1, 3, 4 ustawy z dnia 16.11.2016 r. Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowej Administracji Skarbowej (Dz.U. z 2016 r., poz. 1948).

Nie jest zasadny zarzut apelacji, iż podniesienie przez pozwanego zarzutu jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Sąd Okręgowy podziela stanowisko Sądu Rejonowego, że skomplikowany stan prawny funkcjonariuszy związany ze zmianami i przekształceniami w zakresie ich stosunków służbowych, a także uzasadnione roszczenie powoda, przemawiają za udzieleniem powodowi ochrony prawnej i za uznaniem zarzutu przedawnienia za sprzeczny z zasadami współżycia społecznego.

W zakresie przedawnienia, zastosowanie znajduje przepis art. 165 ustawy o Służbie Celnej, to konsekwentnie stosować należy również uregulowanie zawarte w jego ust. 2. Zgodnie z nim, kierownik urzędu może nie uwzględnić terminu przedawnienia, jeżeli opóźnienie w dochodzeniu roszczenia jest usprawiedliwione wyjątkowymi okolicznościami.

Powołany przepis odwołuje się do wyjątkowych okoliczności usprawiedliwiających późniejsze zgłoszenie roszczenia. Ustawodawca nie wskazując jakie to konkretnie okoliczności należy uznać za wyjątkowe, tym samym pozostawił sądowi, rozstrzygającemu spory na tym tle powstałe, ocenę czy w jednostkowym stanie faktycznym zaistniałe zdarzenia mogą usprawiedliwiać fakt spóźnionego wystąpienia z roszczeniem. Skoro kierownik jednostki organizacyjnej, ma prawo do oceny czy wystąpiły wyjątkowe okoliczności, to tym bardziej takie prawo ma sąd, przed którym toczy się spór o roszczenie, który się przedawniło.

Te wyjątkowe okoliczności wskazał i omówił już Sąd Rejonowy, a Sąd Okręgowy podzielą tą ocenę.

Z przepisu art. 165 ust. 2 powyższej ustawy wynika, że zarzutu przedawnienia można nie wziąć pod uwagę, gdy jest to usprawiedliwione wyjątkowymi okolicznościami. Terminu przedawnienia można zatem nie uwzględniać, gdy zostanie spełniona określona przesłanka, tj. jeżeli opóźnienie w dochodzeniu roszczenia przez funkcjonariusza będzie usprawiedliwione i jeżeli to usprawiedliwienie przybierze postać wyjątkowych okoliczności. Zdaniem Sądu w rozpoznawanej sprawie tego typu zdarzenia zaistniały. Jak już bowiem wyjaśniono powyżej - do dnia 06.02.2024 r. kwestia przysługiwania funkcjonariuszom ucywilnionym z dniem 01.06.2017 r. odprawy z tytułu zwolnienia ze służby była sporną i budzącą wiele wątpliwości. W takiej sytuacji, wstrzymanie się z podejmowaniem skutecznych kroków prawnych wobec pozwanego było działaniem usprawiedliwionym okolicznościami. Nieuwzględnienie zarzutu przedawnienia w tym przypadku mogło zatem nastąpić również na podstawie w/w przepisu.

Jednocześnie, niezależnie od powyższego, zdaniem Sądu Okręgowego, chociaż w sprawie zastosowanie znajduje art. 165 ust. 2 ustawy o Służbie Celnej, to jest możliwość zastosowania także przepisu art. 5 k.c. (analogicznie art. 8 k.p.).

Stosunek służbowy funkcjonariusza regulowany jest tzw. pragmatyką służbową, która wprawdzie ma pierwszeństwo przed normami wynikającymi z k.p. Jednakże nie oznacza to, że do oceny zaistnienia wyjątkowych okoliczność, nie można zastosować art. 5 k.c. Roszczenie takie przeniesione jest przecież na drogę sądową, a sprawa toczy się przed sądem powszechnym.

Zdaniem Sądu Okręgowego prawidłowo Sąd Rejonowy nie uwzględnił zarzutu przedawnienia. Nie zasługuje na uwzględnienie także zarzut pozwanego o naruszeniu art. 277 ustawy o Krajowej Administracji Skarbowej.

Powyższa ustawa nie reguluje przedawnienia dochodzonej odprawy, a art. 277 tej ustawy nakazuje rozpatrywać sprawy ze stosunku służbowego funkcjonariuszy, niewymienione w art. 276 ust. 1 tej ustawy sądom pracy.

Mając powyższe na uwadze oddalono apelację pozwanego na podstawie art. 385 k.p.c. jako bezzasadną.

Sędzia Robert Macholak