Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Zielonej Górze

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 listopada 2025 r.

Sąd Okręgowy w Zielonej Górze, IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Małgorzata Olichwiruk

po rozpoznaniu w dniu 14 listopada 2025 r. w Zielonej Górze

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa P. Z.

przeciwko N. Oddziałowi Straży Granicznej w K.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Rejonowego w Zielonej Górze IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 20.05.2025 r. sygn. akt IV P 30/25

I.  uchyla w całości zaskarżony wyrok, znosi w całości postępowanie przed Sądem Rejonowym w Zielonej Górze jako dotknięte nieważnością i sprawę przekazuje do rozpoznania (...) N. Oddziału Straży Granicznej w K.,

II.  zasądza od powoda na rzecz pozwanego kwotę 1350 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego za postępowanie przed sądem I instancji z ustawowymi odsetkami za czas po upływie tygodnia od dnia jego doręczenia do dnia zapłaty,

III.  zasądza od powoda na rzecz pozwanego kwotę 7.044,20 zł tytułem zwrotu spełnionego przez pozwanego świadczenia,

IV.  zasądza od powoda na rzecz pozwanego kwotę 675 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego za postępowanie odwoławcze z ustawowymi odsetkami za okres od dnia uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia w przedmiocie kosztów procesu do dnia zapłaty.

Sędzia Małgorzata Olichwiruk

Sygn. akt IV Pa 117/25

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 20.05.2025 r. (sygn. akt IV P 30/25) Sąd Rejonowy w Zielonej Górze – Wydział IV Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, po rozpoznaniu sprawy z powództwa P. Z. przeciwko N. Oddziałowi Straży Granicznej w K. o zapłatę:

- (pkt I) zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 7 508,25 zł brutto tytułem wyrównania wynagrodzenia za pracę, odprawy pieniężnej, ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy, nagrody rocznej i jubileuszowej, z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od kwot:

a) 510,05 zł od dnia 2.01.2023 r. do dnia zapłaty,

b) 510,05 zł od dnia 1.02.2023 r. do dnia zapłaty,

c) 6.488,15 zł od dnia 23.02.2023 r. do dnia zapłaty

- (pkt II) zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 1.350 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty,

- (pkt III) nakazał ściągnąć od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa (Sąd Rejonowy w Zielonej Górze) kwotę 500 zł tytułem opłaty sądowej

- (pkt IV) wyrokowi nadał rygor natychmiastowej wykonalności do kwoty 7 044,20 zł.

Wyrok zapadł w sprawie, w której powód P. Z. domagał się od N. Oddziału Straży Granicznej w K. zapłaty kwoty 7 508,25 zł wraz z ustawowymi odsetkami oraz zwrotu kosztów postępowania.

W uzasadnieniu żądania powód podał, że domaga się wyrównania wynagrodzenia za okres od stycznia do lutego 2023 r., a także świadczeń związanych z zakończeniem służby w dniu 23.02.2023 r.

Wywodził, że jest emerytowanym funkcjonariuszem Straży Granicznej. Służbę pełnił od 23.10.2000 r. do dnia 23.02.2023 r. kiedy został zwolniony. Do czasu zwolnienia wykonywał zadania służbowe na stanowisku starszego specjalisty, koordynatora (...) P. (...) kat II w Ś. na etacie kpt./st. chor. szt. w 7 grupie uposażenia zasadniczego w I kategorii z mnożnikiem 2,238 kwoty bazowej i dodatkiem służbowym przyznanym na czas nieokreślony w wysokości 715,00 zł miesięcznie, podwyższonym do dnia 31.03.2023 r. do kwoty 1 015,00 zł miesięcznie.

Powód podał, że w styczniu 2023 r. i lutym 2023 r. otrzymał wynagrodzenie zasadnicze, dodatek za wysługę, dodatek za stopień oraz dodatek służbowy wyliczone według kwoty bazowej z 2022 r. wynoszącej 1 614,69 zł.

Brak zastosowania kwoty bazowej ustalonej w ustawie budżetowej na 2023 r. spowodował, że powód otrzymał o 510,05 zł mniej wynagrodzenia miesięcznie, czyli łącznie 1 020,10 zł brutto.

Podał ponadto, że w związku z zakończeniem służby w dniu 23.02.2023 r. otrzymał odprawę, nagrodę roczną, ekwiwalent za urlop wypoczynkowy i nagrodę jubileuszową. Należności te obliczono również z zastosowania kwoty bazowej z 2022 r. w wysokości 1 614,69 zł, co spowodowało łączną różnicę w uposażeniu wynoszącą 6 488,15 zł.

Powód wskazał, że przeciętne wynagrodzenie funkcjonariusza stanowi wielokrotność kwoty bazowej, której wysokość ustaloną według odrębnych zasad określa ustawa budżetowa.

W ustawie budżetowej na 2023 r. ustalono kwotę bazową na 1 740,64 zł dla żołnierzy zawodowych i funkcjonariuszy. Zasady ustalania ich wynagrodzenia pozostawały niezmienne od lat.

W art. 41 ustawy z dnia 01.12.2022 r. - o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2023, z jednolitego traktowania zostały wyłączone określone grupy funkcjonariuszy. Wprowadzono nią niższe kwoty bazowe, dla tych żołnierzy zawodowych i funkcjonariuszy, którzy od marca 2023 r. zdecydowali się przejść na emeryturę. Następnie przy waloryzacji pominięto tych funkcjonariuszy, którzy odchodzili z dniem 01.03.2023 r. na emeryturę, a którzy w styczniu i lutym tego roku pozostawali w służbie czynnej i realizowali zadania służbowe. Spowodowało to, że powód nie został równo potraktowany przy wypłacie wynagrodzenia i powołując się na art. 32 Konstytucji RP wniósł o zasądzenie dochodzonych kwot.

Pozwany N. Oddział Straży Granicznej w K. w odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie powództwa.

W uzasadnieniu pozwany wskazał, że powód otrzymał wynagrodzenie i świadczenia zgodne z przepisami przez niego w pozwie przytoczonymi.

Zdaniem pozwanego ponadto pozew nie spełnia wymogów formalnych, gdyż nie zawiera dat wymagalności roszczenia, co świadczy o braku podstaw prawnych do żądania odsetek; ewentualne odsetki mogłyby być należne od uprawomocnienia się wyroku. Pozwany wskazał również na to, że zgodnie z przepisami ustawy z dnia 12.10.1999 r. o Straży Granicznej, odsetki należą się w przypadku zwłoki, a więc opóźnienia kwalifikowanego za które dłużnik ponosi odpowiedzialność.

Następnie pozwany podniósł, że świadczenia wypłacone powodowi ustalone zostały w oparciu o przepisy ustawy z dnia 12.10.1999 r. o Straży Granicznej, ustawy z dnia 23.12.1999 r. o kształtowaniu wynagrodzeń w sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw w związku z przepisami ustawy z dnia 1.12.2022 r. o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2023. Zgodnie z tymi przepisami świadczenia należne powodowi zostały wypłacone przy zastosowywaniu kwoty bazowej na rok 2022 tj. 1 614,69 zł.

Pozwany powołał się również na wykładnię przepisu art. 41 ust. 3 ustawy okołobudżetowej na rok 2023, który miał na celu zrekompensowanie funkcjonariuszom zamrożonej w ust. 2 przepisu kwoty bazowej. Wywodził ponadto, że pracodawca winien kierować się zasadą domniemania konstytucyjności przepisów prawa, a realizując ciążące na nim obowiązki nie jest umocowany do badania ich zgodności z Konstytucją.

Sąd Rejonowy ocenił, że w bezspornym stanie faktycznym powództwo okazało się zasadne.

Apelację od powyższego wyroku wniósł pozwany N. Oddział Straży Granicznej w K. zaskarżając ten wyrok w całości i zarzucając:

I. naruszenie przepisów postępowania, które mogło mieć wpływ na wynik sprawy, tj.:

1) art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych poprzez jego niewłaściwe zastosowanie polegające na nakazaniu ściągnięcia od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa kwoty 500,00 zł tytułem opłaty sądowej od pozwu, podczas gdy w niniejszej sprawie powód nie korzystał ze zwolnienia od kosztów sądowych i był zobowiązany uiścić opłatę sądową od pozwu, ustaloną zgodnie z art. 13 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, w konsekwencji czego nie zaistniały przesłanki zezwalające na obciążenie kosztami tej opłaty pozwanego wskazane w ww. przepisie;

2) art. 130 §1 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie i nadanie sprawie biegu, podczas gdy z uwagi na nieuiszczenie przez powoda należnej opłaty od pozwu — przy jednoczesnym braku przesłanek do obciążenia kosztami tej opłaty pozwanego — zaistniałą przeszkoda do rozpoznania pozwu i nadania sprawie dalszego biegu, w związku z którą Sąd winien wezwać powoda do opłacenia pozwu w terminie tygodniowym, pod rygorem zwrotu pozwu, zaś w sytuacji bezskutecznego upływu terminu, zwrócić pozew powodowi;

3) art. 98 § 1 k.p.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie przy orzekaniu o kosztach procesu i ich orzeczenie w pełnej wysokości, w sytuacji gdy zarówno charakter dochodzonych roszczeń, nakład pracy pełnomocnika powoda — ograniczający się w istocie do włączenia się do sprawy, złożenia wniosku o zasądzenie kosztów oraz podtrzymania wniosków złożonych przez powoda w pozwie - jak i okoliczności związane z postawą strony pozwanej wtoku procesu przemawiały za orzeczeniem przez Sąd o kosztach procesu na podstawie art. 102 k.p.c., tj. poprzez nieobciążanie strony pozwanej kosztami procesu w ogóle bądź też nieobciążanie strony pozwanej kosztami procesu w pełnej wysokości.

II. naruszenie przepisów prawa materialnego tj.:

l) art. 8 ust. 2 w zw. z art. 188 oraz art. 193 Konstytucji RP poprzez ich błędną wykładnię, której skutkiem jest uznanie, że sąd powszechny może podjąć samodzielnie decyzję o uznaniu za niekonstytucyjny przepisu ustawy, podczas gdy we współczesnym orzecznictwie Sądu Najwyższego przeważa stanowisko, że sądy i inne organy stosujące prawo nie mogą orzekać o niekonstytucyjności przepisu ustawy i odmowy jego stosowania, gdyż wyłączną kompetencję w tym zakresie, zgodnie z art. 188 Konstytucji RP, ma Trybunał Konstytucyjny, natomiast sąd, mając uzasadnione wątpliwości co do zgodności przepisu ustawy z Konstytucją, ma obowiązek zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem prawnym;

2) art. 41 ust. 2 ustawy z dnia 1 grudnia 2022 r. o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2023 poprzez jego niewłaściwe zastosowanie, polegające na uznaniu, że powodowi przysługuje uposażenie za styczeń 2023 r. i luty 2023 r. z zastosowaniem kwoty bazowej ustalonej w ustawie budżetowej na rok 2023 w wysokości 1.740,64 zł, podczas gdy z treści ww. przepisu wynika, że w okresie od dnia 1 stycznia 2023 r. do dnia 28 lutego 2023 r. przy wyliczeniu uposażenia powoda należało stosować kwotę bazową ustaloną w ustawie budżetowej na rok 2022 w wysokości 1.614,69 zł, co więcej, ustawodawca świadomie przyjął to rozwiązanie i ww. ustawa okołobudżetowa została wprowadzona do polskiego porządku prawnego zgodnie z obowiązującymi przepisami regulującymi proces legislacyjny;

3) art. 41 ust. 3 ustawy z dnia 1 grudnia 2022 r. o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2023 poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i uznanie, że zasadna staje się odmowa zastosowania unormowań eliminujących waloryzację płacy dla tych osób, które podjęły decyzję o przejściu na emeryturę, podczas gdy wskazanego przepisu nie można interpretować w oderwaniu od ust. 1 i ust. 2 tego artykułu, a zwłaszcza celu jego wprowadzenia jakim jest, zgodnie z uzasadnieniem projektu przedmiotowej ustawy „zachęcenie do pozostawania w służbie czynnej żołnierzy zawodowych, funkcjonariuszy i funkcjonariuszy Służby Celno-Skarbowej”, z których to jednoznacznie wynika, że wzrost uposażeń w 2023 r. obejmuje wyłącznie funkcjonariuszy pozostających w czynnej służbie na dzień 01 marca 2023 r.;

4) art. 103 ust. 3, art. 113a, art. 119 i art. 119a ustawy z dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej, art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 23 grudnia 1999 r. o kształtowaniu wynagrodzeń w sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw, art. 41 ust. 2 ustawy z dnia 1 grudnia 2022 r. o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2023 w zw. z art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych poprzez ich niezastosowanie i uznanie, że w niniejszej sprawie zasadne jest zasądzenie odsetek ustawowych za opóźnienie od kwot i dat wskazanych w pozwie, podczas gdy pozwany określił wysokość należnych powodowi świadczeń na podstawie obowiązujących przepisów prawa, nie ma żadnych uprawnień do samodzielnego kształtowania wysokości tych świadczeń oraz obowiązany jest do zachowania dyscypliny finansów publicznych, a zatem że nie mógł wypłacić powodowi należnych mu świadczeń z pominięciem regulacji z art 41 ust. 2 ustawy z dnia I grudnia 2022 r. o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2023., co w konsekwencji powoduje, iż w niniejszej sprawie nie można mówić o wymagalności roszczenia powoda w datach wynikających z pozwu, a tym samym brak jest podstaw zarówno faktycznych, jak i prawnych do zasądzenia ustawowych odsetek za opóźnienie na rzecz powoda;

5) art. 111 ust. 4 ustawy z dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej w zw. z art. 476 kodeksu cywilnego poprzez ich błędną wykładnię i uznanie, że po stronie pozwanego doszło do zwłoki w wypłacie powodowi uposażenia i innych świadczeń, podczas gdy pozwany nie znajdował się w zwłoce, albowiem wypłacił powodowi uposażenie i inne świadczenia zgodnie z obowiązującymi przepisami, a nadto powód nie skierował żadnego wniosku do pozwanego w przedmiocie wypłacenia odsetek w związku ze zwłoką pozwanego, zaś doręczony pozew stanowi pierwszą informację ze strony powoda co do kwestii żądania ewentualnych odsetek.

W oparciu o tak sformułowane zarzuty pozwany wniósł o:

l) zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego za I instancję, według norm przepisanych, wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od daty uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty,

oraz o orzeczenie wobec powoda na rzecz pozwanego obowiązku zwrotu kwoty 500 zł uiszczonej tytułem opłaty sądowej od pozwu.

2) na podstawie art. 338 § 1 k.p.c., o orzeczenie wobec powoda obowiązku zwrotu świadczenia spełnionego przez pozwaną na podstawie wyroku Sądu I instancji, któremu został nadany rygor natychmiastowej wykonalności,

3) zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych, wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od daty uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

Jednocześnie z ostrożności procesowej, na wypadek nieuwzględnienia apelacji, pozwany wniósł o rozstrzygnięcie o kosztach postępowania zgodnie z zasadą słuszności wyrażoną w art. 102 k.p.c. nieobciążanie pozwanego kosztami postępowania sądowego.

W uzasadnieniu znalazło się rozwinięcie powyższych zarzutów oraz argumentacja mająca przemawiać za słusznością zajętego w sprawie stanowiska.

W odpowiedzi na apelację powód, w całości podzielając stanowisko Sądu Rejonowego, wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie od pozwanego na jego rzecz kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W piśmie z 01.09.2025 r. pozwany uzupełniając stanowisko zawarte w apelacji, podtrzymał dotychczasowe stanowisko w sprawie i jednocześnie podniósł zarzut nieważności postępowania z uwagi na niedopuszczalność drogi sądowej, tj. na podstawie art. 379 pkt 1 k.p.c.. wynikający z naruszenia następujących przepisów postępowania:

1) art. 1 i art. 2 § 1 k.p.c. poprzez uznanie przedmiotowej sprawy za sprawę cywilną należącą do właściwości sądów powszechnych, podczas gdy przedmiotowa sprawa — jako sprawa dotycząca uposażenia funkcjonariusza i związanych z nim świadczeń — nie jest sprawą cywilną, w sprawie tej droga sądowa jest niedopuszczalna i zgodnie z przepisami rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 14 czerwca 2002 r. w sprawie właściwości organów i jednostek organizacyjnych Straży Granicznej w sprawach wynikających ze stosunku służbowego funkcjonariuszy Straży Granicznej oraz trybu postępowania w tych sprawach (Dz. U. z 2024 r. poz. 130 z późn. zm.) winna być załatwiona przez Komendanta N. Oddziału Straży Granicznej w K.;

2) art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c. w zw. z art. 202 k.p.c./art. 464 § 1 k.p.c. w zw. z art. 202 k.p.c. poprzez nieodrzucenie pozwu/ ewentualnie w przypadku przyjęcia, iż sprawa nie spełnia warunków wynikających z przepisu art. 476 k.p.c., ale nadal ma charakter roszczenia cywilnoprawnego, poprzez nieprzekazanie sprawy organowi właściwemu do jej rozpoznania, podczas gdy sąd w każdym stanie sprawy z urzędu winien brać pod rozwagę zarówno okoliczności powodujące odrzucenie pozwu, jak i okoliczności uzasadniające przekazanie sprawy do rozpoznania organowi właściwemu.

W związku z powyższym pozwany wniósł o:

l) na podstawie art. 386 § 3 k.p.c. w zw. z art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c., o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz odrzucenie pozwu, ewentualnie na podstawie art. 386 § 3 k.p.c. zw. z art. 464 § 1 k.p.c., o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz przekazanie sprawy Komendantowi N. Oddziału Straży Granicznej;

2) na podstawie art. 338 § 1 k.p.c., o orzeczenie wobec powoda obowiązku zwrotu świadczenia spełnionego przez pozwanego na podstawie wyroku Sądu I instancji, któremu został nadany rygor natychmiastowej wykonalności, włączając w to zapłacone odsetki oraz koszty procesu;

3) zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych, wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od daty uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty;

ewentualnie, na wypadek nieuwzględnienia zarzutu nieważności postępowania z uwagi na niedopuszczalność drogi sądowej, pozwany wniósł o:

4) zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego za I instancję, według norm przepisanych, wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od daty uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty;

5) na podstawie art. 338 § 1 k.p.c., o orzeczenie wobec powoda obowiązku zwrotu świadczenia spełnionego przez pozwanego na podstawie wyroku Sądu I instancji, któremu został nadany rygor natychmiastowej wykonalności, włączając w to zapłacone odsetki oraz koszty procesu;

6) zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych, wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od daty uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

Jednocześnie z ostrożności procesowej, na wypadek nieuwzględnienia apelacji, pozwany wniósł o rozstrzygniecie o kosztach postępowania zgodnie z zasadą słuszności wyrażoną w art. 102 k.p.c., tj. poprzez nieobciążanie pozwanego kosztami postępowania sądowego.

W uzasadnieniu pisma pozwany ustosunkował się do odpowiedzi na apelację powoda oraz szczegółowo rozwinął stanowisko w związku z podniesionym zarzutem niedopuszczalności drogi sądowej i w konsekwencji nieważności postępowania.

W piśmie procesowym z dnia 17.09.2025 r. oraz z dnia 06.10.2025 r. i 05.11.2025 r. powód nie zgodził się ze stanowiskiem pozwanego o niedopuszczalności drogi sądowej. Z ostrożności procesowej, na wypadek uznania, ze droga sądowa jest niedopuszczalna, wniósł o nieobciążanie go kosztami procesu, wniosek ten uzasadniając charakterem dochodzonych roszczeń oraz rozbieżnościami w orzecznictwie. Przytoczył orzecznictwo, z którego jego zdaniem wynika, że właściwe w sprawach roszczeń funkcjonariuszy z tytułu prawa do uposażenia lub innych świadczeń oraz należności pieniężnych są sądy powszechne.

Powód, powołując się na wskazane orzecznictwo podniósł, że sądy powszechne posiadają w zakresie sporów dotyczących kwestii majątkowych efektywniejsze i szersze instrumentarium prawne, niż sądy administracyjne w modelu kasacyjnym, co umożliwia sądom powszechnym szybsze i sprawniejsze rozpoznanie merytoryczne sprawy, a zatem urzeczywistnia prawo jednostki do sądu. Powód zauważył też, że wyrokiem z dnia 23.09.2025 r. II SA/Wa 571/25 WSA w Warszawie stwierdził nieważność decyzji odmawiającej byłemu funkcjonariuszowi Policji wyrównania uposażenia z uwagi na to, że sprawa dotyczyła byłego już funkcjonariusza Policji.

W piśmie z dnia 28.10.2025 r. pozwany wskazał jaką kwotę wypłacono powodowi w związku z zaskarżonym wyrokiem, z rozbiciem na należności z tytułu wyrównania uposażenia oraz odsetek i kosztów procesu. Podał jakie nastąpiły rozliczenia z powodem i odstąpił od żądania orzeczenia w przedmiocie zwrotu kwoty 500 zł.

Dodatkowo pozwany powołał się na postanowienie SR w Lubaniu z dnia 11.06.2025 r. sygn. IV P 42/25, IV P 43/25, postanowienia SR w Przemyślu z 23.09.2025 r. IV P 67/25, z dnia 09.10.2025 r. IV P 130/25 o przekazaniu analogicznych spraw organowi administracji publicznej oraz decyzje (...) N. Oddział Straży Granicznej z 13.08.2025 r. nr (...) o odmowie wypłaty wyrównania uposażenia.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego, jako zmierzająca do uchylenia zaskarżonego wyroku, zniesienia postępowania i przekazania sprawy Komendantowi N. Oddziału Straży Granicznej w K. – podlegała uwzględnieniu.

Podniesiony przez pozwanego zarzut nieważności postępowania przed Sądem I instancji z powodu niedopuszczalności drogi sądowej okazał się zasadny.

Niezależnie jednak od tego, czy zarzut taki został podniesiony przez stronę, Sąd II instancji, zgodnie z art. 378 § 1 k.p.c., rozpoznaje sprawę w granicach apelacji; w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania.

Zgodnie z art. 379 k.p.c. pkt 1 k.p.c., nieważność postępowania zachodzi wówczas, gdy droga sądowa była niedopuszczalna.

Dopuszczalność drogi sądowej jest jednym z podstawowych pojęć nauki i praktyki prawa procesu cywilnego, zaliczanym do tzw. przesłanek procesowych, czyli zespołu okoliczności, które warunkują możność merytorycznego rozpoznania przez sąd wytoczonego powództwa oraz orzeczenia co do istoty sprawy przedstawionej pod osąd.

Zawarte w kodeksie postępowania cywilnego uregulowanie drogi sądowej stwarza podstawę do oddzielenia zakresu działania sądów powszechnych od zakresu działania organów władzy administracyjnej, a także od zakresu działania sądów szczególnych. Mówiąc o drodze sądowej, mamy zatem na myśli drogę sądową w ścisłym tego słowa znaczeniu, tj. sferę działania sądów powszechnych. W kodeksie postępowania cywilnego droga sądowa wymieniona została tylko z nazwy, nie ma natomiast jej ustawowej definicji. O drodze sądowej mowa jest w szczególności w art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c. (w związku z odrzuceniem pozwu), art. 379 pkt 1 k.p.c. (w związku z nieważnością postępowania), art. 464 § 1 k.p.c. (w związku z przekazaniem sprawy właściwemu innemu organowi), art. 1145 § 1 k.p.c. (w związku z uznawaniem orzeczeń sądów zagranicznych) i art. 1150 k.p.c. (w związku ze stwierdzaniem wykonalności orzeczeń sądów zagranicznych).
Ze wskazanymi przepisami ściśle związany jest art. 2 k.p.c., który w § 1 przewiduje, że do rozpoznawania spraw cywilnych powołane są sądy powszechne, o ile sprawy te nie należą do właściwości sądów szczególnych, oraz Sąd Najwyższy. Przepis ten ustanawia zasadę, że sprawy cywilne rozpoznają sądy powszechne i Sąd Najwyższy, wyjątkowo zaś - sądy szczególne (T. Wiśniewski, Dopuszczalność drogi sądowej [w:] Przebieg procesu cywilnego, Warszawa 2009).

W orzecznictwie podkreśla się przy tym, że ustalenie dopuszczalności drogi sądowej w konkretnej sprawie wymaga przede wszystkim odpowiedzi na dwa pytania: po pierwsze, czy dana sprawa jest sprawą cywilną w rozumieniu art. 1 k.p.c., a po drugie, czy nie istnieje przepis szczególny wyłączający kognicję sądów powszechnych (art. 2 k.p.c.). Niedopuszczalność drogi sądowej zachodzi zatem wówczas, gdy choćby jeden z tych warunków nie zostaje spełniony.

Definicję sprawy cywilnej zawiera art. 1 k.p.c., zgodnie z którym sprawami cywilnymi są: sprawy z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy jak również sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz inne sprawy, do których na mocy ustaw szczególnych stosuje się przepisy Kodeksu postępowania cywilnego.

W orzecznictwie przyjmuje się, że za sprawę cywilną uważa się sprawę, w której ochrona prawna sprowadza się do wywołania skutku w zakresie stosunku cywilnoprawnego, a więc stosunku, którego podmioty na wypadek sporu występują jako równoprawni partnerzy (tak też Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 12.04.1989 r. sygn. akt Uw 9/88/2, OTK 1989, s. 176 oraz Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 03.05.1958 r. sygn. akt II CR 384/58). W doktrynie wskazuje się, że cytowany przepis art. 1 k.p.c. pozwala wyróżnić dwa rodzaje spraw cywilnych, mianowicie sprawy cywilne w znaczeniu materialnym oraz sprawy cywilne w znaczeniu formalnym. Sprawami cywilnymi w znaczeniu materialnym są sprawy wynikające ze stosunków z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy. Sprawami cywilnymi w znaczeniu formalnym są natomiast sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz inne sprawy (np. administracyjne i karne), których załatwianie odbywa się według przepisów Kodeksu postępowania cywilnego na mocy przepisów tego Kodeksu albo innych ustaw (tak: Andrzej Marciniak [w:] „Kodeks postępowania cywilnego. Tom I. Komentarz.” pod redakcją Kazimierza Piaseckiego, Warszawa 2016).

Przepis art. 2 k.p.c. reguluje kwestię dopuszczalności drogi sądowej stanowiąc, że do rozpoznawania spraw cywilnych powołane są sądy powszechne, o ile sprawy te nie należą do właściwości sądów szczególnych, oraz Sądu Najwyższego.

W świetle powyższego oraz art. 1 i 2 § 1 i 3 k.p.c., przyjąć zatem należy, że droga sądowa jest dopuszczalna, jeśli sprawa ma charakter sprawy cywilnej i nie ma przepisu szczególnego, który przekazywałby jej rozpoznanie do właściwości organu innego niż sąd powszechny. Z niedopuszczalnością drogi sądowej mamy natomiast do czynienia wtedy, gdy sprawa nie ma charakteru sprawy cywilnej w znaczeniu materialnym, ani formalnym, albo sprawa ma wprawdzie charakter sprawy cywilnej, ale na podstawie szczególnego przepisu przekazana została do właściwości innego organu niż sąd powszechny (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 23.02.2005 r., III CZP 85/04).

Mając to wszystko na uwadze, Sąd Okręgowy zgadza się z pozwanym, że kwestia wyrównania uposażenia wynikającego ze stosunku służbowego łączącego powoda z Komendantem N. Oddziału Straży Granicznej nie jest sprawą cywilną w rozumieniu art. 1 k.p.c. Stosunek służby funkcjonariusza S. G. jest bowiem stosunkiem administracyjno - prawnym, a nie stosunkiem pracy czy innym stosunkiem cywilnym.

Wykładnia norm regulujących szczególne stosunki służbowe administracyjne prowadzi do wniosku, że nie mają one charakteru cywilnoprawnego stosunku pracy, ze względu na ich swoiste cechy, nie występujące w cywilnoprawnych stosunkach pracy.

Pojęcie "sprawy" występuje zarówno w przepisach o postępowaniu administracyjnym, jak i w przepisach o postępowaniu cywilnym dla określenia tego, co jest załatwiane w ramach każdego z tych odrębnych postępowań. Według art. 1 k.p.c. sprawami cywilnymi są sprawy ze stosunków z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy i inne, do których przepisy kodeksu postepowania cywilnego stosuje się z mocy szczególnych ustaw. Z kolei według art. 1 § 1 pkt 1 k.p.a., kodeks ten normuje postępowanie w sprawach, które mają charakter administracyjny, to jest regulują taki stosunek prawny, w którym jednym z uczestników jest organ administracji państwowej (lub państwowej jednostki organizacyjnej albo społecznej), właściwy do rozstrzygania indywidualnych sporów w drodze decyzji administracyjnej. Innymi słowy, sprawa jest cywilna, jeżeli stosunek prawny podlega normom o charakterze cywilnym. Prawo cywilne służy uregulowaniu stosunków majątkowych, z tym jednak ograniczeniem, że działaniem prawa cywilnego nie jest objęta dziedzina stosunków podlegających zakresowi działania władz administracyjnych.

W związku z powyższym należy ogólnie stwierdzić, że o kompetencji sądów powszechnych albo władz administracyjnych do rozpoznawania określonego rodzaju spraw rozstrzyga charakter stosunku prawnego, na którym opiera się przedmiot sporu. Do sądów powszechnych należy rozpoznawanie spraw wynikających ze stosunków cywilnych, a do władz administracyjnych - spraw wywodzących się ze stosunków administracyjnoprawnych. Charakter prawny, cywilny lub administracyjny, nadaje stosunkom prawnym ustawa, na mocy której ten stosunek powstaje.

W utrwalonym orzecznictwie Sądu Najwyższego przesądzono, że funkcjonariusz służb mundurowych takich jak: Straż Graniczna, Policja, Państwowa Straż Pożarna, Służba Więzienna wykonuje powierzone mu czynności w oparciu o stosunek służbowy, który ma charakter publicznoprawny (administracyjnoprawny).

Funkcjonariusz tych służb nie jest pracownikiem w rozumieniu art. 2 k.p., lecz funkcjonariuszem państwa wykonującym służbę na podstawie stosunku administracyjnoprawnego (tak: uchwała składu 7 Sędziów SN - Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 26.01.2006r., III PZP 1/05, uchwała SN z dnia 05.06.2008r, II PZP 9/08).

Istota sprawy cywilnej wiąże się z zasadą równouprawnienia stron występujących w procesie. Dla ustalenia, czy dana sprawa ma charakter cywilnoprawny, a w konsekwencji, czy należy do drogi sądowej, konieczne jest odwołanie się do dwóch podstawowych kryteriów: po pierwsze – równorzędności stron, po drugie – ekwiwalentności świadczeń. Odwołanie do tych kryteriów ma szczególne znaczenie wówczas, gdy w danym sporze nakładają się elementy stosunków cywilnoprawnych i administracyjnych, co może powodować trudności w prawidłowej kwalifikacji sprawy. W sensie materialnoprawnym sprawami cywilnymi są te sprawy, w których ochrona prawna udzielana jest z uwagi na stan prawny oraz prawa i obowiązki podmiotów pozostających w stosunkach o charakterze równorzędnym. Natomiast sprawa nie ma charakteru cywilnoprawnego, jeżeli jeden z podmiotów został wyposażony w funkcje władcze. Przyznanie jednej ze stron pozycji zwierzchniej w ramach działalności państwa przesądza, iż sprawa taka nie może być traktowana jako cywilna w znaczeniu materialnym, a jej zakwalifikowanie jako sprawy cywilnej może nastąpić co najwyżej na podstawie kryterium formalnoprawnego.

Stanowisko to znajduje potwierdzenie w orzecznictwie Sądu Najwyższego, m.in. w wyroku z dnia 24.09.2012 r., I PK 94/12, oraz w postanowieniu z dnia 10.04.2018 r., I UK 55/17.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy stwierdzić zatem trzeba, że skoro funkcjonariusz Straży Granicznej nie jest pracownikiem w rozumieniu art. 2 kodeksu pracy, lecz pełni (bądź pełnił) służbę na podstawie stosunku administracyjno-prawnego, to sprawa z jego powództwa o wypłatę kwot wynikających z różnicy pomiędzy uposażeniem wyliczanym na podstawie spornych kwoty bazowych określonych w ustawie budżetowej i związane z tym świadczenia, nie może być uznana za sprawę cywilną w znaczeniu materialnym. Brak jest bowiem w tej sprawie podstawowych kryteriów pozwalających na zakwalifikowanie jej do tej kategorii – tj. równorzędności stron i ekwiwalentności świadczeń. Jak bowiem podkreśla się w powołanym orzecznictwie, sprawa nie ma charakteru cywilnoprawnego wówczas, gdy jeden z podmiotów został wyposażony w kompetencje władcze.

Ponadto w ustawie z dnia 12.10.1990 r. o Straży Granicznej, jak również w aktach wykonawczych do tej ustawy, brak jest przepisów prawa materialnego i procesowego, które odsyłałyby do stosowania kodeksu pracy lub kodeksu postępowania cywilnego w zakresie prawa funkcjonariusza do uposażenia i świadczeń z nim związanych, jak również brak regulacji przewidujących dopuszczalność drogi sądowej przed sądem powszechnym w odniesieniu do określania wysokości tego uposażenia.

Stosunki służby w formacjach mundurowych mają charakter administracyjnoprawny i podlegają regulacji przepisami szczególnymi. W sprawach nieunormowanych tymi przepisami dopuszczalne jest stosowanie przepisów prawa pracy jedynie na podstawie wyraźnych odesłań ustawowych bądź wyjątkowo – w drodze analogii – celem wypełnienia rzeczywistych luk w regulacjach (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 18.03.2008 r., II PZP 3/08).

W realiach niniejszej sprawy nie zachodzi jednak żadna luka. Do stosunku służbowego funkcjonariuszy Straży Granicznej zastosowanie znajdują bowiem przepisy rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 14.06.2002 r. w sprawie właściwości organów i jednostek organizacyjnych Straży Granicznej w sprawach wynikających ze stosunku służbowego funkcjonariuszy Straży Granicznej oraz trybu postępowania w tych sprawach (Dz. U. z 2024 r. poz. 130 z późn. zm.).

W orzecznictwie sądów administracyjnych wskazuje się, że doga administracyjna w przedmiocie dochodzenia świadczeń przez funkcjonariuszy Straży Granicznej, także po zwolnieniu ze służby, przysługuje tam gdzie przepis pragmatyki służbowej przewiduje prawo do świadczenia, a jednocześnie nie przewidziano dla ich dochodzenia drogi przed sądem powszechnym. Jeśli zatem istnieje regulacja określonej pragmatyki, która przewiduje prawo do świadczeń, w sprawie właściwa pozostaje droga administracyjna, o tyle o ile ustawa wyraźnie nie zastrzega drogi przed sądem powszechnym.

W odniesieniu do funkcjonariuszy Straży Granicznej takiego odesłania nie ma.

Zatem sytuacja funkcjonariuszy Straży Granicznej jest inna w porównaniu np. do sytuacji funkcjonariuszy Służby Więziennej, co do których ustawodawca postanowił, że spory o roszczenia z ich stosunku służbowego rozpatruje sąd właściwy w sprawach z zakresu prawa pracy ( art. 218 ust. 1, art. 219 ust. 1 i 2 ustawy z 09.04.2010 r. o Służbie Więziennej ).

W myśl przepisów ustawy z dnia 12.10.1990 r. o Straży Granicznej prawo do uposażenia (art. 103 ustawy) oraz innych świadczeń, w tym dodatku za stopień (art. 108 ust. 1 pkt 2), dodatku służbowego (art. 108 ust. 1 pkt 4), dodatku za wysługę lat art. 108 ust. 1 pkt 1), odprawy (art. 118 ust. 1 pkt 1 w zw. z art. 119), nagrody rocznej (art. 112 ust. 1 pkt 2 w zw. z art. 113a), ekwiwalentu pieniężnego za urlopy (art. 118 ust. 1 pkt 2 w zw. z art. 119a) zostały uregulowane w rozdziale 13 powołanej ustawy.

Zgodnie z § 1 pkt 3 i 4 w/w rozporządzenia, pod pojęciem „spraw osobowych” (pkt 3) rozumie się sprawy związane z nawiązaniem, zmianą, rozwiązaniem lub wygaśnięciem stosunku służbowego, a także wynikające z jego treści prawa i obowiązki funkcjonariuszy. Obejmują one m.in. kwestie dotyczące zwolnień od zajęć służbowych, okresowej zmiany warunków pełnienia służby – w tym powierzenia obowiązków na innym stanowisku czy delegowania do pełnienia służby w innej miejscowości – a także sprawy związane z kontrolą prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich czy składania określonych oświadczeń.

Natomiast „ zmiana stosunku służbowego” (o której mowa w pkt 3) obejmuje zmianę stanowiska służbowego, zmianę składników uposażenia , charakteru służby lub miejsca jej pełnienia (pkt 4).

Na tle tych unormowań należy stwierdzić, że sprawa o uposażenie funkcjonariusza Straży Granicznej mieści się w kategorii spraw osobowych (pkt 3). Natomiast przepis § 2 pkt 2 lit. b rozporządzenia jednoznacznie określa, iż przełożonymi właściwymi w sprawach osobowych funkcjonariuszy są m.in. Komendant Oddziału Straży Granicznej – w stosunku do funkcjonariuszy pozostających w jego dyspozycji.

Zgodnie zaś z § 5 ust. 1 rozporządzenia sprawy osobowe funkcjonariuszy załatwia się w formie rozkazu personalnego, chyba że odrębne przepisy przewidują inny tryb.

Jednocześnie (§ 5 ust. 3) w zakresie nieuregulowanym w samym rozporządzeniu, do postępowań dotyczących nawiązania, zmiany, rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku służbowego stosuje się przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego.

Wobec powyższego sprawa o uposażenie i świadczenia z nim powiązane niewątpliwie stanowi sprawę, która powinna zostać rozpoznana przez Komendanta N. Oddziału Straży Granicznej w K..

Postępowanie prowadzone przed tym organem, w zakresie nieuregulowanym przepisami szczególnymi, toczy się zaś według reguł określonych w ustawie – Kodeks postępowania administracyjnego.
Przenosząc powyższe na realia niniejszej sprawy wskazać trzeba, że analiza przepisów ustawy o Straży Granicznej wykazuje, iż powód był związany z Komendantem Straży Granicznej stosunkiem służbowym powstałym w drodze mianowania (art. 34 ust. 1 ustawy o Straży Granicznej). Początek służby liczy się od dnia określonego w rozkazie personalnym o mianowaniu funkcjonariusza. Z dniem mianowania funkcjonariusz uzyskuje prawo do uposażenia i innych świadczeń pieniężnych określonych w ustawie o Straży Granicznej. Status funkcjonariuszy Straży Granicznej określony tą ustawą wskazuje, iż nie był on pracownikiem w rozumieniu art. 2 k.p., lecz funkcjonariuszem wykonującym służbę na podstawie stosunku administracyjno-prawnego. Jak już wskazano wcześniej, w ustawie o Straży Granicznej brak przepisu odsyłającego do stosowania przepisów prawa pracy w zakresie nią nieuregulowanym. Zakres przedmiotowy roszczenia powoda wynika z ustawy o Straży Granicznej. Skoro powód nie był pracownikiem w rozumieniu przepisów prawa pracy, nie mógł go łączyć z pozwanym N. Oddziałem Straży Granicznej w K. stosunek pracy. Nie zachodziły zatem podstawy prawne z art. 476 § 1 kpc określające kognicję Sądu Rejonowego w zakresie rozpoznawania spraw z prawa pracy. Przeto merytoryczne rozpoznanie przez Sąd Rejonowy sprawy nie należącej do kategorii spraw, o których mowa w art. 476 § 1 kpc skutkowało nieważnością postępowania, o którym mowa w przepisie art. 379 pkt 1 kpc.

Do takiego wniosku prowadzi również wykładnia art. 36 ust. 2 ustawy o Straży Granicznej, która przewiduje, iż droga sądowa przysługuje tylko w przypadku roszczeń funkcjonariuszy dotyczących mianowania, przenoszenia oraz zwalniania ze stanowisk służbowych. Przepis ten jako przepis szczególny nie może być interpretowany rozszerzająco, a wykładnia a contrario prowadzi do wniosku, iż w przypadku innych roszczeń funkcjonariuszy droga sądowa jest niedopuszczalna. W orzecznictwie Sądu Najwyższego ugruntowany jest pogląd, że stosunki służbowe funkcjonariuszy służb mundurowych, w tym i Straży Granicznej, mają charakter administracyjny i wobec tego roszczenia, które z nich wypływają mogą być dochodzone przed wyższym przełożonym na drodze administracyjno - prawnej. Takie stanowisko Sąd Najwyższy wyraził między innymi w wyroku z dnia 25.07.1985 r. I PR 69/85, uchwale z dnia 05.12.1991 r. I PZP 60/91, uchwale z dnia 18.12.1992 r., III AZP 27/92, uchwale z dnia 26.05.1995 r. I PZP 13/95. Orzeczenia te dotyczą również przez analogię stosunków służbowych funkcjonariuszy Straży Granicznej.

Podzielić należy również stanowisko Sądu Najwyższego, wyrażone w wyroku z dnia 11.01.2001 r. (I PKN 183/00), iż regulacje ustanowione przez ustawę z 12.12.1990 r. o Straży Granicznej są źródłem stosunków niepracowniczego zatrudnienia o charakterze administracyjno - prawnym i stąd jeżeli jest brak podobnej regulacji jak przewidziana w jej art. 36 ust. 2, przewidującej dochodzenie określonych roszczeń przez funkcjonariuszy Straży Granicznej na drodze sądowej, to nie ma podstaw, by przyjmować dopuszczalność drogi sądowej przed sądem powszechnym, w sytuacji, gdy istnieje możliwość dokonania kontroli określonych decyzji (czynności) podejmowanych wobec takich funkcjonariuszy w postępowaniu przed Naczelnym Sądem Administracyjnym. Sąd Najwyższy podkreślił, że nie jest przy tym trafny pogląd (…) iż sądowo-administracyjna droga dochodzenia roszczeń nie byłaby wystarczająca z uwagi na to, że sąd administracyjny sprawuje kontrolę zasadniczo o charakterze kasacyjnym, a to jakoby prowadziło do pozbawienia uprawnionych rzeczywistej (materialnej) ochrony sądowej. Przyjmując taki punkt widzenia należałoby także w tych przypadkach, w których przepisy wyraźnie (w sposób nie budzący wątpliwości) przewidują drogę do sądu administracyjnego, dokonując oceny, iż ochrona ta jest niedostateczna, bo jakoby pozbawia stronę rzeczywistej (materialnej) ochrony sądowej, sprawy kierować na drogę sądownictwa powszechnego. To, iż kontrola sprawowana w formie kasacyjnej może być w pewnych przypadkach oceniana jako słabsza od realizowanej przez sądownictwo powszechne, nie oznacza wszakże, iż jest ona niedostateczną i nie zapewnia urzeczywistnienia prawa do sądu w rozumieniu Konstytucji RP. Sprawy wynikające ze stosunku zatrudnienia funkcjonariusza S. G.nie są sprawami cywilnymi w podstawowym rozumieniu tych spraw (nie są normowane przez przepisy prawa cywilnego – art. 1 kpc) ani też nie są sprawami z zakresu prawa pracy w pojęciu art. 1 i 476 § 1 kpc. W szczególności nie są to sprawy dotyczące roszczeń ze stosunku pracy i z nim związanych ani też (zasadniczo) sprawy "o roszczenia z innych stosunków prawnych, do których z mocy odrębnych przepisów stosuje się przepisy prawa pracy" (art. 476 § 1 pkt 2).
Sąd Okręgowy w całości podziela w/w stanowisko. Przesądza ono również o niezasadności argumentów powoda zawartych w piśmie z dnia 17.09.2025 r., w tym powoływania się na to, iż jakoby roszczenia funkcjonariuszy służb mundurowych w zakresie kwestii majątkowych powinny być rozpatrywane przez sądy powszechne, z uwagi na to, że posiadają one efektywniejsze niż sądy administracyjne instrumentarium prawne.
Zauważyć można również, iż przedmiotowe rozstrzygnięcie (dot. właściwości organu administracyjnego) nie jest wyjątkowe w praktyce organów i sądów — w piśmie pozwanego z 17.08.2025 r. wskazano, że takie same stanowiska zajął Wojewódzki Sąd Administracyjny w Łodzi w sprawach dotyczących byłych funkcjonariuszy Policji (wyroki z 13.05.2025 r. sygn. III SA/Łd 166/ i z 16.05.2025 r. sygn. III SA/Łd 167/25), z których treści uzasadnienia wprost wynika, że w analogicznych sprawach sądy powszechne po rozpoznaniu wstępnym uznały swoją niewłaściwość i przekazały sprawy odpowiednim organom (komendantom) do rozpoznania, co znajduje uzasadnienie w podobnej konstrukcji aktów normatywnych regulujących stosunki służb mundurowych. Roszczenie to wynika bowiem z relacji administracyjnoprawnej, w której brak jest równorzędności stron oraz ekwiwalentności świadczeń, co zostało wielokrotnie potwierdzone w orzecznictwie, w szczególności w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 18.03.2008 r. (II PZP 3/08).

Identyczne stanowisko zajął też WSA w Warszawie w wyroku z dnia 14.05.2025 r. VIII SA/Wa 285/25, rozpoznając merytorycznie na drodze sądowo – administracyjnej sprawę funkcjonariusza o wyrównanie uposażenia, w związku z obniżeniem uposażenia za styczeń i luty 2023 r. w oparciu o ustawę budżetową, a więc w sprawie analogicznej jak niniejsza.

Chybione jest też powoływanie się przez powoda na orzeczenia Sądu Najwyższego wymienione w w/w piśmie, w tym uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 26.01.2006 r. III PZP 1/05. Powód zdaje się nie zauważać, że dotyczyły one zupełnie odmiennego zagadnienia, niż żądanie zgłoszone w niniejszej sprawie, a mianowicie żądania odsetek za opóźnienie w wypłacie uposażenia. Kwestią sporną w tamt. orzeczeniach, w tym w uchwale, nie była kwestia prawa do uposażenia czy jego wysokości, ale tylko to czy ze względu na to, że ustawa nie normuje instytucji prawnej odsetek za opóźnienie w spełnieniu świadczenia w stosunkach służbowych, odsetki od nieterminowo wypłaconego uposażenia (które ostatecznie zostało powodowi przyznane na drodze administracyjno-prawnej), w ogóle przysługują, a jeżeli tak - czy powinny być dochodzone również na drodze administracyjnej, czy już w drodze powództwa przed sądem powszechnym. Sąd Najwyższy w w/w uchwale stwierdził, że najważniejszym przepisem ustawowym przewidującym obowiązek płacenia odsetek, jest przepis wprowadzający sankcję nienależytego wykonania zobowiązania pieniężnego, a mianowicie art. 481 k.c., a specyfika stosunków służbowych funkcjonariuszy służb mundurowych nie uzasadnia zwolnienia Państwa z obowiązku terminowego wypłacania należnego tym funkcjonariuszom uposażenia, wobec tego naruszenie tego obowiązku skutkować powinno (tak, jak w wypadku opóźnienia spełnienia świadczenia pieniężnego przez dłużnika – art. 481 § 1 k.c.) możliwością dochodzenia przez tego funkcjonariusza wobec Państwa (Skarbu Państwa) należnych z tego tytułu odsetek od świadczenia wypłaconego z opóźnieniem. Uznano, że skoro roszczenie dotyczy odsetek ustawowych, które nie są uregulowane w ustawie o Straży Granicznej (ani w odniesieniu do funkcjonariuszy Policji), a podstawę ich zasądzenia stanowi 481 kc, wobec tego funkcjonariuszowi Straży Granicznej przysługuje prawo żądania wypłaty odsetek za czas opóźnienia w wypłacie uposażenia.

Podkreślenia natomiast wymaga przy tym, że wbrew intencjom powoda, z uzasadnień powoływanych przez powoda w/w orzeczeń, w tym uchwały, wprost wynika, że samo główne żądanie wypłaty uposażenia z tytułu służby, rozpatrywane było wcześniej na drodze administracyjno – sądowej (Komendanta Oddziału Straży Granicznej, Komendanta Głównego Straży Granicznej i Naczelny Sąd Administracyjny), a nie jako sprawa cywilna przed sądem powszechnym.
Na koniec, odnosząc się do powołanego przez powoda w piśmie z dnia 06.10.2025 r. wyroku WSA w Warszawie zauważyć trzeba, że po pierwsze, jest to wyrok jednostkowy, a po drugie nie wiąże sądu orzekającego w niniejszej sprawie. Jak zaś wyżej wskazano, w sprawach analogicznych jak niniejsza, zapadły już przed WSA rozstrzygnięcia merytoryczne (por. przytoczone wyżej: wyrok WSA w Łodzi z 13.05.2025 r., wyrok WSA w Łodzi z 16.05.2025 r.), odmienne niż stanowisko WSA zawarte w powoływanym przez powoda orzeczeniu. Ponadto, także Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie – w wyroku z dnia 14.05.2025 r. VIII SA/Wa 285/25 - rozstrzygnął sprawę, w której wypłaty analogicznego uposażenia domagał się były funkcjonariusz Policji, nie kwestionując na żadnym etapie tego, że sprawa taka podlega kognicji sądów administracyjnych. Wręcz przeciwnie – jako właściwy rozstrzygnął ją merytorycznie.

Co więcej, wszystkie te wyroki dotyczyły spraw emerytowanych ( byłych) funkcjonariuszy, a dodatkowo orzeczenia WSA w Łodzi obejmowały sprawy, w których funkcjonariusze kierowali swoje roszczenia do sądu powszechnego, zaś sądy te stwierdziły swoją niewłaściwość i przekazały sprawy właściwemu organowi (Komendantowi).

Dodatkowo przytoczyć można postanowienie SR w Lubaniu z dnia 11.06.2025 r. sygn. IV P 42/25, IV P 43/25, postanowienia SR w Przemyślu z 23.09.2025 r. IV P 67/25 i z dnia 09.10.2025 r. IV P 130/25 o przekazaniu analogicznych spraw organowi administracji publicznej, nadto prawomocny wyrok z dnia 04.0.2025 r. III SA/Łd 164/25 oraz wyrok WSA w Gdańsku z 04.09.20205 r. III SA/Gd 364/25.

Ponadto zauważyć trzeba, że wskazywane przez powoda orzeczenie WSA z 23.09.2025 r. (w przeciwieństwie do orzeczeń powołanych wyżej - nieprawomocne) w żaden sposób nie potwierdza, aby w niniejszej sprawie zachodziła dopuszczalność drogi sądowej. W Centralnej Bazie Orzeczeń Sądów Administracyjnych dostępna jest wyłącznie sentencja wskazanego orzeczenia. Wobec braku możliwości zapoznania się z uzasadnieniem faktycznym i prawnym orzeczenia trudno wywodzić, z jakich powodów WSA stwierdził nieważność zaskarżonej decyzji i decyzji ją poprzedzającej. Orzeczenie to ponadto pozostaje w sprzeczności z pozostałymi orzeczeniami dotyczącymi wypłaty wyrównania uposażenia i świadczeń wynikających z różnicy pomiędzy zastosowaniem kwoty bazowej z 2022 r. a z 2023 r.

Reasumując, przedmiotowa sprawa nie może zostać zakwalifikowana jako sprawa cywilna w rozumieniu art. 1 k.p.c., co przesądza o niedopuszczalności drogi sądowej.
Skutkiem pierwotnej niedopuszczalności drogi sądowej - czyli takiej, która występuje już w momencie wszczęcia postępowania - jest obligatoryjne odrzuceniu pozwu bądź wniosku inicjującego postępowanie cywilne, z mocy art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c.
Jednakże zgodnie z treścią art. 464 § 1 k.p.c. odrzucenie pozwu nie może nastąpić z powodu niedopuszczalności drogi sądowej, gdy do rozpoznania sprawy właściwy jest inny organ. W tym przypadku sąd przekaże sprawę temu organowi.

Zatem odrzucenie pozwu jest możliwe wyłącznie wtedy, gdy do rozpoznania danej sprawy nie jest właściwy nie tylko inny sąd, ale również żaden inny organ administracji publicznej (tak wyrok SN z 24.09.2012 r., I PK 94/12). Sąd pracy nie może zatem odrzucić pozwu na podstawie art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c. z powodu niedopuszczalności drogi sądowej, jeżeli do rozpoznania sprawy właściwy jest organ administracyjny.

Sens komentowanego przepisu jest zbliżony do art. 199 ¹ k.p.c. i polega na przeciwdziałaniu automatycznemu odrzucaniu pozwów tylko dlatego, że dana sprawa nie została powierzona do rozpoznania przez sąd powszechny. Jest to ustawowa emanacja art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 i art. 177 Konstytucji RP. Przepisy te stanowią konkretny wyraz zobowiązań, jakie płyną z wiążącej Rzeczpospolitą Polską Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. W przeciwnym wypadku strona pozostawałaby zupełnie pozbawiona ochrony prawnej, co jest w demokratycznym państwie prawnym niedopuszczalne (uchwała SN (7) z 09.06.2005 r., II PZP 4/05,; wyrok SN z 30.11.2023 r., II PSKP 57/22, postanowienie SN z 28.09.2001 r., I PZ 58/01).

W tym stanie rzeczy Sąd Rejonowy winien przekazać sprawę organowi właściwemu, zgodnie z art. 464 § 1 k.p.c. W rozpatrywanym przypadku organem właściwym jest Komendant N. Oddziału Straży Granicznej w K..

Tymczasem Sąd Rejonowy, pomimo niedopuszczalności drogi sądowej, rozpoznał sprawę merytorycznie, co skutkowało nieważnością postępowania w rozumieniu art. 379 pkt 1 k.p.c.

Sąd Rejonowy nie zastosował wskazanych wyżej unormowań, mimo że obowiązek taki wynika wprost z art. 202 k.p.c., zgodnie z którym sąd w każdym stanie sprawy ma obowiązek z urzędu uwzględniać zarówno przesłanki prowadzące do odrzucenia pozwu, jak i przesłanki uzasadniające przekazanie sprawy organowi właściwemu. W doktrynie i orzecznictwie wskazuje się, że przekazanie sprawy innemu organowi w trybie art. 464 § 1 k.p.c. jest w płaszczyźnie procesowej równoznaczne z odrzuceniem pozwu na podstawie art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c. Konsekwencją tego jest obowiązek badania przesłanek zarówno odrzucenia, jak i przekazania sprawy z urzędu na każdym etapie postępowania [tak: A. M. (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Tom III. Komentarz do art. 425–729, wyd. 1, 2020].

Zgodnie z obowiązującymi przepisami wykonawczymi, w szczególności z treścią § 2 pkt 2 w zw. z § 1 pkt 3 i 4 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 14.06.2002 r. jednoznacznie ustalono, że w sprawach dotyczących uposażenia funkcjonariuszy właściwym organem jest Komendant Oddziału Straży Granicznej – w niniejszej sprawie Komendant N. Oddziału Straży Granicznej w K.. Sprawy osobowe funkcjonariuszy Straży Granicznej, do których należy przedmiotowe roszczenie, rozstrzygane są w zatem trybie administracyjnym przez właściwego Komendanta Oddziału. Przy czym przewidziana została dla tego postępowania właściwa droga odwoławcza oraz możliwość zaskarżenia rozstrzygnięcia do sądu administracyjnego. Od wydanej przez niego decyzji przysługuje bowiem środek zaskarżenia w postępowaniu administracyjnym, a następnie, po wyczerpaniu tego trybu, kontrola sądowo - administracyjna.

Reasumując, w świetle całokształtu okoliczności przedmiotowej sprawy, uznać należało, iż podniesiony przez pozwanego zarzut niedopuszczalności drogi sądowej okazał się być zasadny, co w konsekwencji skutkuje nieważnością postępowania przeprowadzonego przed sądem I instancji (art. 379 pkt 1 k.p.c.) oraz koniecznością uchylenie wyroku i zniesienia postępowania w tym zakresie.

W tym stanie rzeczy, Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 2 k.p.c. w zw. z art. 464 § 1 k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok Sądu Rejonowego w całości, zniósł postępowanie prowadzone w tej sprawie od początku jako dotknięte nieważnością i przekazał sprawę do rozpoznania organowi właściwemu tj. Komendantowi N. Oddziału Straży Granicznej w K. (pkt I).

Podnieść trzeba, że zarówno odrzucenie pozwu, jak i przekazanie sprawy innemu organowi jest orzeczeniem kończącym postępowanie i formalnie zamyka drogę do merytorycznego rozstrzygnięcia przez sąd powszechny, a z praktycznego punktu widzenia postanowienie o przekazaniu sprawy ma charakter równoważny postanowieniu o odrzuceniu pozwu, gdyż obu tym instytucjom towarzyszy skutek nieudzielenia odpowiedzi merytorycznej przez sąd powszechny.

W tym stanie rzeczy rozpoznać należało wniosek pozwanego o wydanie orzeczenia o zwrocie świadczenia spełnionego na podstawie wyroku sądu pierwszej instancji, któremu nadano rygor natychmiastowej wykonalności. Zgodnie z art. 338 § 1 k.p.c. - uchylając lub zmieniając wyrok, któremu nadany został rygor natychmiastowej wykonalności, sąd na wniosek pozwanego orzeka o zwrocie spełnionego świadczenia lub o przywróceniu poprzedniego stanu.
Posługując się sformułowaniem „orzeka” ustawodawca nie zostawia swobody sądowi drugiej instancji - w razie wydania orzeczenia, o jakim mowa w tym przepisie oraz złożeniu przez pozwanego wniosku j.w., sąd ten ma obowiązek orzec o zwrocie spełnionego świadczenia.

Jednocześnie podnieść trzeba, że powołany przepis art. 338 § 1 k.p.c. stanowi o roszczeniu restytucyjnym, a zatem o zwrocie faktycznie spełnionego lub wyegzekwowanego świadczenia związanego z nadanym rygorem natychmiastowej wykonalności.

Podkreślenia wymaga, że rygor natychmiastowej wykonalności nadany zaskarżonemu wyrokowi w niniejszej sprawie obejmował jedynie kwotę 7044,20 zł. Nie obejmował natomiast należności w kwocie wyższej niż w/w, w szczególności odsetek ani kosztów procesu, co do których obowiązek uiszczenia przez stronę pozwaną aktualizuje się dopiero po uprawomocnieniu się orzeczenia. Jeżeli pozwany pośpieszył się i przed uprawomocnieniem się tego orzeczenia powodowi zostały wypłacone tego rodzaju świadczenia, pozwany może dochodzić ich zwrotu w odrębnym postępowaniu. Świadczy o tym również treść § 2 tego przepisu, zgodnie z którym przepis paragrafu poprzedzającego nie wyłącza możliwości dochodzenia w osobnym procesie naprawienia szkody poniesionej wskutek wykonania wyroku. Nie orzekano o oddaleniu wniosku o zwrot spełnionego świadczenia w pozostałym zakresie (tj. ponad kwotę wynikającą z rygoru natychmiastowej wykonalności), Sąd Okręgowy podziela bowiem stanowisko, że „prawomocne oddalenie wniosku restytucyjnego, ponad kwotę z rygoru natychmiastowej wykonalności, stanowiłoby przeszkodę w możliwości dochodzenia naprawienia szkody poniesionej wskutek wykonania zreformowanego wyroku w osobnym procesie - art. 338 § 2 k.p.c.” (por. wyrok SN z dnia 11.02.2026 r. sygn. II PK 344/14).

Skoro rygor natychmiastowej wykonalności dotyczył wyłącznie kwoty 7.044,20 zł wobec tego, zgodnie z art. 338 § 1 k.p.c. sąd mógł orzec jedynie o obowiązku zwrotu tej kwoty.

Nadmienić na koniec można, że uiszczenie przez pozwanego składek czy zaliczek na podatek dochodowy, nastąpiło na rzecz innych podmiotów, powód tych należności nie otrzymał, wobec tego również tego względu nie ma obowiązku ich zwrotu na rzecz pozwanego. Pozwany zaś może złożyć do tych podmiotów odpowiednie korekty deklaracji czy innych dokumentów. Takiej możliwości nie miałby natomiast powód.

Mając to na uwadze orzeczono jak w punkcie III sentencji.

O kosztach procesu przed sądem I instancji (pkt II sentencji wyroku) orzeczono na podstawie art. 98 § 1, § 1 ¹ i 3 k.p.c. oraz § 2 pkt 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz.U. z 2023 r., poz. 1935 ze zm.), a za instancję odwoławczą na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. oraz § 2 pkt 4 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 w/w rozporządzenia (pkt IV sentencji).

Zgodnie z art. 98 k.p.c. strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu).

Sam fakt przegrania procesu – co do zasady – stanowi podstawę do zastosowania omawianej regulacji art. 98 k.p.c. Z jej istoty wynika, że strona przegrywająca sprawę – zarówno materialnie jak i formalnie – niezależnie od ewentualnej winy w prowadzeniu procesu, ponosi również finansową odpowiedzialność za koszty poniesione przez przeciwnika niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23.02.2012 r., sygn. V CZ 146/11).

Dla oceny, czy strona przegrała sprawę obojętne jest, czy ponosi winę prowadzenia procesu oraz czy uległa co do istoty, czy tylko formalnie np. przez odrzucenie pozwu z powodu niedopuszczalności drogi sądowej alb przez przekazanie sprawy innemu organowi na podstawie art. 464 § 1 kpc (por. postanowienie SN z 09.10.1967 r. sygn. akt I CZ 81/67).

Zasada generalna wyrażona w art. 98 k.p.c. ma swój wyjątek w art. 102 k.p.c., zgodnie z którym w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami.

Kryteria zastosowania art. 102 k.p.c. nie zostały skatalogowane przez ustawodawcę, co pozostawia swobodę decyzyjną sądowi rozstrzygającemu sprawę w zakresie oceny, czy zaszedł przypadek „szczególnie uzasadniony”.

Na wstępie przytoczyć należy stanowisko orzecznictwa, które Sąd Okręgowy w pełni podziela, a zgodnie z którym ocena sądu, czy zachodzi wypadek szczególnie uzasadniony, o jakim mowa w art. 102 k.p.c., ma charakter dyskrecjonalny i jest oparta na swobodnym uznaniu, kształtowanym własnym przekonaniem oraz oceną okoliczności rozpoznawanej sprawy, w związku z czym w zasadzie nie podlega kontroli instancyjnej i może być podważona przez sąd odwoławczy tylko wyjątkowo. Ingerencja w to uprawnienie jurysdykcyjne, w ramach rozpoznawania środka zaskarżenia, może być usprawiedliwiona jedynie w razie stwierdzenia, że dokonana w zaskarżonym postanowieniu ocena jest dowolna, rażąco niesprawiedliwa (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26.01.2012 r. III CZ 10/12, z dnia 19.10.2012 r. V CZ 46/12, z dnia 26.01.2011 r. IV CZ 103/10, wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 26.06.2015 r., sygn. akt I ACa 37/15, wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 30.10.2012 r. III APa 21/12).

Kwestia zastosowania art. 102 k.p.c. jest zatem suwerennym uprawnieniem jurysdykcyjnym sądu rozpoznającego sprawę i do jego oceny należy ocena, czy wystąpił szczególnie uzasadniony wypadek, który uzasadnia odstąpienie, a jeśli tak, to w jakim zakresie, od generalnej zasady obciążania kosztami procesu strony przegrywającej spór. Do kryteriów zastosowania art. 102 k.p.c., wypracowanych przez doktrynę i orzecznictwo, należy zaliczyć przebieg procesu, zachowanie stron w toku procesu, precedensowy charakter sprawy, rodzaj roszczenia, przesłanki oddalenia powództwa, stan majątkowy stron, subiektywne przekonanie o zasadności powództwa/odwołania – przy czym oceny dokonać należy zawsze na gruncie indywidualnej sprawy.

Jednocześnie podkreślić trzeba, że powołany przepis jest rozwiązaniem szczególnym, nie podlegającym wykładni rozszerzającej, wykluczającym stosowanie wszelkich uogólnień, wymagającym do swego zastosowania wystąpienia wyjątkowych okoliczności (Demendecki T., Kodeks postępowania cywilnego. Tom I. Komentarz do art. 1-729, WKP 2017).
Użyte sformułowanie „w wypadkach szczególnie uzasadnionych” oznacza, że przy stosowaniu tej regulacji Sąd nie może dokonywać wykładni rozszerzającej (wyrok SA w Warszawie z dnia 09.12.2016 r., sygn. akt VI ACa 1494/15).

W ocenie Sądu, mając na względzie okoliczności niniejszej sprawy, nie zostały spełnione powyższe kryteria wypadku szczególnie uzasadnionego, który pozwalałby na odejście od w/w zasady generalnej odpowiedzialności za wynik procesu i odstąpienie od obciążania powoda kosztami procesu poniesionymi przez pozwanego.

Należy też zauważyć, że choć sama tylko sytuacja materialna strony powodowej nie ma decydującego znaczenia dla oceny zastosowania instytucji z art. 102 kpc, to jednak może mieć pewne znaczenie posiłkujące. Powód – który otrzymuje stałe świadczenie w postaci emerytury, nie wskazał na żadne okoliczności związane ze swoją sytuacją materialną, które uzasadniałyby odstąpienie od obciążania go kosztami procesu należnymi stronie pozwanej.

Podnieść też trzeba, że strona, która decyduje się rozpocząć postępowanie sądowe, musi liczyć się z poniesieniem kosztów zastępstwa procesowego należnymi stronie przeciwnej reprezentowanej przez zawodowego pełnomocnika. Samo subiektywne przekonanie o zasadności powództwa, które ma przecież każda strona wnosząca powództwo, nie jest przesłanką zastosowania art. 102 k.p.c. – inaczej należałoby zwalniać stronę powodową od kosztów procesu w każdej sprawie cywilnej.

Sędzia Małgorzata Olichwiruk